Lemur zaprasza
Najmłodszy z autorów w naszym numerze Szymon Chrząstowski (ur. 1972) opracował kwintesencjonalną biografię twórcy antropozofii Rudolfa Steinera. Jego tekst został uzupełniony przygotowaną przez dr Tadeusza Doktora (ur. 1955) bibliografią polskich przekładów dzieł i wykładów Steinera. Zainteresowanym polecamy działy strony eGNOSIS: Ogród antropozoficzny, Chrześcijaństwo jako rzeczywistość mistyczna a misteria dawnych czasów, Praktyczne kształcenie myślenia oraz Bibliografię. Rudolf Steiner (1861-1925) - życie twórcy antropozofii Szymon Chrząstowski Rudolf Steiner jest z pewnością zdumiewającym zjawiskiem, które należałoby spróbować potraktować poważnie. Głosi on kilka nauk, w które wierzyłam od dawna, a między innymi tę, że w naszych czasach nie uchodzi już proponować komuś religii pełnej nie dowiedzionych cudów, lecz że religia musi stać się wiedzą, której można dowieść; że nie należy już wierzyć, lecz trzeba wiedzieć. Ponadto, że poznanie świata duchowego można zdobyć samemu dzięki silnemu, świadomemu i systematycznemu myśleniu. Nie wolno zachowywać się biernie jak mistyk czy marzyciel, lecz wysiłkiem własnego myślenia zdobyć ogląd świata skądinąd przed nami ukrytego. Selma Lagerlöf Twórca antropozofii - opartej na mądrości wiedzy o Człowieku Kosmicznym - Rudolf Steiner napisał w swej autobiografii (Mein Lebensgang z lat 1923-1925), że możność pojmowania czegoś w duchu, w czystej formie, była dla niego źródłem wewnętrznego szczęścia. Słowa te weźmy za właściwe motto niniejszej prezentacji - obiektywnej i ograniczającej się do ukazania ludzkich faktów - biografii ich autora*. Rudolf Steiner urodził się 27 lutego (w znaku Ryb) 1861 r. w Kraljevacu (ówczesne Austro-Węgry, dziś Jugosławia) jako najstarszy syn ubogiej rodziny urzędnika kolejowego Johanna Steinera (1829-1910) i Franciszki Steiner z domu Blie (1834-1918). W dwa dni po swych narodzinach mały Rudolf został ochrzczony w Kościele rzymskokatolickim. (Wszakże trzeba od razu dodać, że w domu rodziców Steinera panowała atmosfera tolerancji religijnej, właściwa liberalnemu katolicyzmowi ówczesnych Austro-Węgier; nadto Johann Steiner uważał się za człowieka wolnomyślnego.) Niemniej podziw dla piękna katolickiego kultu, liturgii, pozostawił niezatarty ślad w duszy małego Rudolfa. Jednakże religijność młodego Steinera miała inne, głębsze źródła niż tradycyjne wyznanie. Źródłem tym było bezpośrednie doświadczenie: już jako dziecko Steiner posiadał bezpośredni ogląd świata duchowego - i musiał przeżyć niejedną trudną chwilę, kiedy opowiadając z dziecięcą naiwnością o swych kontaktach ze zmarłymi, spotykał nieufność, drwinę i naganę ze strony dorosłych. Ogromny wpływ na ukształtowanie się wrażliwości małego dziecka wywarła także przyroda. Zawód Johanna Steinera powodował, że musiał on wraz z rodziną często zmieniać miejsce pobytu. Z reguły były to niewielkie miejscowości położone w cudownym krajobrazie, nie zniszczonym jeszcze przez destrukcyjne działanie cywilizacji naukowo-technicznej. Ale właśnie nauka i technika stanowiły zarazem przeciwieństwo i uzupełnienie wpływu świata natury. Już opiekuńczy i kochający ojciec udzielał małemu Rudolfowi stosownych lekcji. W wieku nieco późniejszym czynność tę przejęła szkoła. I w domu, i w szkole dziecko zetknęło się z rudymentami myślenia naukowego w atmosferze afirmacji nauki i entuzjazmu dla niej. Szczególnym przeżyciem stało się dla Steinera odkrycie geometrii, w której doświadczenie czysto duchowe potwierdzało jego dziecięce przeżycia paranormalne. (Po latach napisze: Wiem, że w geometrii po raz pierwszy poznałem szczęście.) W szkole realnej w Wiener-Neustadt, do której uczęszczał w latach 1872-1879, zetknął się takie z wiedzą przyrodniczą i humanistyczną; maturę zdał z wyróżnieniem. Na jesieni 1879 roku młody Steiner został studentem Politechniki w Wiedniu, gdzie rozpoczął studia matematyczne i przyrodoznawcze. (Zgodnie z życzeniem ojca miał zostać inżynierem.) Okres studiów (lata osiemdziesiąte XIX w.) to dla Steinera przede wszystkim faza zetknięcia się i rozprawy z twórczością i myślą wielkiego Johanna Wolfganga Goethego. Pośrednikiem był tu akademicki nauczyciel Steinera, germanista Karl Julius Schroer (1825-1900). On to polecił młodego studenta Josephowi Kürschnerowi, który wówczas wraz z grupą uczonych przygotowywał zbiorowe wydanie dzieł Goethego; Steiner - był wtedy 21-letnim młodzieńcem - miał opracować przyrodoznawczy dorobek poety-badacza. W swych wstępach do biologicznych (botanicznych i zoologicznych), mineralogicznych i fizycznych (optyka) prac Goethego - Goethes naturwissenschaftliche Schriften. Von Rudolf Steiner mit Einleitungen, Fussnoten und Erlauterungen im Text herausgegeben, 1884-1897 - Steiner de facto odkrył na nowo zapomnianego Goethego dla swoich czasów: jako Kopernika i Keplera świata organicznego. Wysiłek Steinera pociąga za sobą zaproszenie go przez Bernharda Suphana, dyrektora archiwum Goethego i Schillera do Weimaru i powierzenie mu opracowania przyrodoznawczych pism Goethego w ramach tzw. Sophien-Ausgabe (1891-1896). Ta goetheanistyczna faza w światopoglądowym rozwoju Steinera przypada w zasadzie na lata 1882-1892 i owocuje m.in. następującymi własnymi pracami młodego myśliciela: Grundlinien einer Erkenntnistheorie der Goetheschen Weltanschauung, 1886, Goethe als Vater einer neuen Ästhetik, 1889 i Goethes Weltanschauung, 1897. Podczas swego pobytu w Wiedniu Steiner zawarł jeszcze inne znajomości i przyjaźnie: tu wymienić należy nie tylko takich jego nauczycieli, jak filozofowie Franz Brentano (1838-1917), Friedrich Theodor Vischer (1807-1887) i Robert Zimmermann (1824-1898), lecz także duchownego (cysters Wilhelm Neumann [1837-1919]) i pisarki (Marie Eugenie delle Grazie [1864-1931] i Rosa Mayreder [1858-1938]). Jednakże postacią bardziej znaczącą dla duchowego rozwoju młodego Steinera okazał się Felix Koguzki (1833-1909), prosty zielarz z podwiedeńskiej wsi Trumau, głęboko wtajemniczony w duchowy aspekt natury; Steiner, który poznał go w toku swych dojazdów do Wiednia, nigdy nie ujawnił jego nazwiska - choć złożył mu hołd zarówno w Mein Lebensgang, jak i w swych dramatach misteryjnych z lat 1910-1913 (w postaci Felixa Baldego) - i zrobił to dopiero w latach trzydziestych naszego wieku drugi Erzoberlenker Społeczności Chrześcijan, Emil Bock (1895-1959). Najważniejszym jednak z tych kontaktów okazało się spotkanie z Nienazwanym, do którego doszło krótko potem (ok. 1880 r.). Zaprzyjaźniony ze Steinerem francuski mistyk i dramaturg, Eduard Schuré (1841-1929), któremu Steiner jako pierwszemu powiedział o tym spotkaniu, pisał, że ów nie nazwany mistrz był jedną z tych potężnych indywidualności, które, nieznane światu, spełniają swe posłannictwo. My możemy się jedynie domyślać, że był to jeden z autentycznych różokrzyżowców. On to miał poradzić Steinerowi: Jeśli chcesz zwyciężyć wroga, zacznij od zrozumienia go - jeśli chcesz pokonać smoka, wślizgnij się w jego skórę. O ile Felix Koguzki odsłonił przed młodym Steinerem ducha natury, o tyle nie nazwany adept inicjował go w świat przeznaczeń ludzkości. Okres wiedeński przyniósł młodemu Steinerowi jeszcze jedno doświadczenie, które miało przynieść w przyszłości piękny owoc w postaci antropozoficznej pedagogiki leczniczej. Otóż młody student (zrazu w ramach zasilania ubogiej kieszeni) został w 1884 r. nauczycielem domowym państwa Spechtów i pozostał nim do roku 1890. Zajmował się przede wszystkim jednym z synów tej rodziny, dotkniętym wodogłowiem dzieckiem specjalnej troski. Dzięki ogromnemu wysiłkowi młodego pedagoga z powołania jego wychowanek rozwinął się tak dalece, że nie tylko był w stanie zrobić maturę, lecz także ukończył medycynę i został lekarzem. Od roku 1890 młody Steiner przebywał w Weimarze, by - jak już wspomnieliśmy - pracować w archiwum Goethego i Schillera. Zajmował się tam - przez 7 lat nie tylko studiami nad Goethem. W tym okresie pozostawał także w bliskich stosunkach z takimi wielkościami niemieckiej kultury i nauki, jak wybitny biolog-darwinista Ernst Haeckel (1834-1919), któremu po kilku latach poświęcił specjalną pracę (Haeckel und seine Gegner, 1900), fizyk Hermann Helmholtz (1824-1894), historyk sztuki Hermann Grimm (1828-1901), historyk Heinrich von Treitschke (1834-1896) czy pisarze Otto Erich Hartleben (1864-1905) i Gabriele Reuter (1859-1941). Zainteresowania filozoficzne młodego Steinera ujawniły się już w okresie jego wczesnego dojrzewania: w wieku 16 lat czytał po raz pierwszy Immanuela Kanta Krytykę czystego rozumu. Zainteresowania te towarzyszyły mu także w okresie studiów, kiedy słuchał wykładów Brentany i Zimmermanna. Na okres weimarski przypadało z jednej strony zainteresowanie myślą Fryderyka Nietzschego (1844-1900) - po latach napisze poświęconą mu pracę pt. Nietzsche, ein Kampfer gegen seine Zeit, 1895 - z drugiej zaś zainteresowanie filozofią Eduarda von Hartmanna (1842-1906). Ten filozoficzny okres rozwoju Steinera znajdował zwieńczenie w studiach nad myślą wielkiego Johanna Fichtego (1762-1814) i w pracy doktorskiej, którą pisał u Heinricha von Steina (1833-1896) z Rostocku (1891); nosi ona tytuł Die Grundfragen der Erkenntnistheorie mit besonderer Riicksicht auf Fichtes Wissenschaftslehre. Prolegomena zur Verstandigung des philosophischen Bewusstseins mit sich selbst (w wersji książkowej: Wahrheit und Wissenschaft [Prawda i nauka]), 1892. Wszakże puentą Steinerowskiej refleksji filozoficznej, będącej fundamentem antropozofii, jest praca pt. Philosophie der Freiheit (Filozofia wolności) z 1894 r. (Do problematyki filozoficznej wróci Steiner dopiero po latach publikując dwutomową historię filozofii pt. Die Rätsel der Philosophie in ihrer Geschichte, 1914 r.) W 1897 r. dr Steiner przeniósł się do Berlina, gdzie wszedł w środowisko literackie i artystyczne. Tu wraz z Hartlebenem zaczął wydawać Magazin fur Literatur oraz Dramaturgische Blätter; trzecim filarem tych pism był poeta Ludwig Jacobowski (1868-1900), założyciel związku Die Kommenden. Również w Berlinie Steiner zaprzyjaźnił się z naturalizowanym w Niemczech Szkotem Johnem Henrym Mackayem (1864-1933), anarchistą i wydawcą pism Maxa Stirnera (1806-1856). Ślad inspiracji Mackaya w światopoglądowym rozwoju Steinera znajdujemy w jego rozprawię pt. Der Egoismus in der Philosophie, 1899. (Po latach Steiner przyzna - w korespondencji prywatnej - że jego doktryna społeczna trójpodziału organizmu społecznego jest pokrewna anarchizmowi i przyjmie sugestię określania jej mianem nearchizmu.) W tym czasie w 1899 r. Steiner poślubił Annę Eunike (1853-1911). W Berlinie młody filozof przyjął propozycję Socjalistycznej Partii Niemiec objęcia stanowiska nauczyciela w szkole dla robotników. Tu, w latach 1899-1904, prowadził liczne wykłady i kursy; do jego słuchaczy należała m.in. Róża Luksemburg. Odejście Steinera z tej szkoły było spowodowane rozdźwiękiem między dwoma światopoglądami: spirytualizmem Steinera a materializmem jego sponsorów. W 1900 r. Steiner rozpoczął intensywną działalność wykładową, która miała mu zająć najbliższe ćwierćwiecze. (Topografia tych wykładów - w sumie miało ich być ok. 6000 - mieści się w pięcioboku Europy Środkowej: Hermannstadt [Sibiu] w Siedmiogrodzie - Helsinki w Finlandii - Bergen w Norwegii - Penmaenmawr i Torquay w Walii i Kornwali - Palermo na Sycylii.) Zrazu były to wykłady w samym Berlinie: w Verein zur Förderung der Kunst (Towarzystwo Popierania Sztuki), w Verband fur Hochschulpädagogik (Stowarzyszenie Pedagogiki w Wyższych Szkołach), w Wolnym Towarzystwie Literackim, w Wolnym Towarzystwie Dramatycznym, w Giordano-Bruno-Bund, dla 7000 drukarzy i zecerów na 500-lecie Gutenberga, wreszcie w Bibliotece Teozoficznej w domu hrabiostwa von Brockdorff (cykle poświęcone Haecklowi i - w następnym roku Chrześcijaństwu jako faktowi mistycznemu). W kręgu Die Kommenden Steiner wygłasza cykl Od Buddy do Chrystusa. W tym okresie ukazywały się również kolejne książki Steinera: Goethes geheime Offenbarung, 1899, Haeckel und seine Gegner, 1900, Die Mystik im Aufgange des neuzeitlichen Geisteslebens, 1901 oraz Das Christentum als mystischeTatsache und die Mysterien des Altertums, 1902. W 1902 r. Steiner wstąpił do Towarzystwa Teozoficznego (założonego w 1875 r. przez Helenę Bławacką i H. S. Olcotta) w nadziei, że znajdzie w nim zarówno trybunę dla swych idei, jak i instrument dla praktycznej ich realizacji. Na określenie swych idei Steiner używał terminu Geisteswissenschaft (wiedza duchowa) z czasem przyjmując nazwę antropozofia. Przed Steinerem nazwy tej użyli: Anonimus w dziele Arbatel, 1575, różokrzyżowiec Thomas Vaughan (Eugenius Philalethes), 1650, Karl von Eckartshausen, 1788, F.W. Schelling, 1804, Ignatius Troxler, 1828, Peder Hjort, 1832, Immanuel H. Fichte, 1856, Gideon Spicker, 1872, i Robert Zimmermann, 1882. Antropozofię Steiner określał między innymi następująco: Przez antropozofię rozumiem badanie świata duchowego, które przenika jednostronność zarówno czystego przyrodoznawstwa, jak i zwykłej mistyki, i które - zanim podejmie próbę wniknięcia w świat nadzmysłowy - w poznającej duszy najpierw rozwija nie znane jeszcze zwykłej świadomości. i zwykłej nauce siły, jakie wniknięcie takie umożliwiają (wykład Philosophie und Anthroposophie, 1908). W innym z określeń antropozofii przeciwstawiał ją - jako wiedzę o Człowieku Kosmicznym [potencjalnym] - antropologii jako nauce o człowieku aktualnym i teozofii jako wiedzy o Bogu. A wreszcie w jednej z ostatnich swych prac (Anthroposophische Leitsätze, 1925) opisywał antropozofię kwintesencjonalnie jako ...drogę poznania, która ducha ludzkiego chciałaby doprowadzić do ducha w kosmosie. Fundamenty antropozofii stworzył Steiner w latach 1902-1910 jeszcze w ramach Towarzystwa Teozoficznego. Był to pierwszy okres tak intensywnej działalności wewnętrznej i zewnętrznej: obok poznawczej pracy medytacyjnej jest to zarówno aktywność publicystyczna i wykładowa, jak i organizacyjna. W tym okresie powstały takie podstawowe dla antropozofii dzieła Steinera, jak Theosophie (Przygotowanie do poznania światów nadzmysłowych), 1904, Wie erlangt man Erkenntnisse der höheren Welten? (Jak uzyskać poznanie wyższych światów?), 1904 (1909), Aus der Akasha-Chronik (Kronika Akasza), 1904 (1953), Die Geheimwissenschaft im Umriss (Wiedza tajemna w zarysie), 1910. W latach 1903-1908 Steiner wydawał i redagował kolejno dwa pisma: Gnosis, a następnie Lucifer-Gnosis. Zarazem organizował wydawnictwo Philosophisch-Theosophische Verlag. Zakres tematyczny wykładów Steinera (1902-1912) pokazuje niesłychany ogrom posiadanej przezeń wiedzy: są to wykłady i cykle poświęcone m.in. takim tematom, jak Goethe als Theosoph, Mathematik und Okkultismus, Vor dem Tore der Theosophie, Theosophie des Rozenkreuzers, Johannes-Evangelium, Theosophie an Hand der Apokalypse, Das Lukas-Evangelium, Das Matthäus-Evangelium, Okkulte Physiologie, Die psychologischen Grundlagen und die erkenntnistheoretische Stellung der Theosophie, Das Markus-Evangelium, Das Johannes-Evangelium im Verhältnis zu den drei anderen Evangelien, Der Orient im Lichte des Okzidents, Die Offenbarungen des Karma, Die Mission einzelner Volksseelen, Die Geheimnisse der biblischen Schöpfungsgeschichte, Der Christus-Impuls, Das Leben zwischen dem Tode und der neuen Geburt, Die Bhagavadgita und die Paulusbriefe. W październiku 1904 Steiner został pierwszym sekretarzem generalnym niemieckiej sekcji Towarzystwa Teozoficznego zastrzegając sobie prawo głoszenia w jego ramach własnych poglądów. W tym też czasie rozpoczęła się współpraca z Marią von Sivers (1867-1948). Wtedy też Steiner został wolnomularzem w ramach nieortodoksyjnego rytu Memphis-Misraim (w ostatniej fazie linii: John Yarker [1833-1913] - Karl Kellner [1851-1905] - Theodor Reuss [1855-1923] - był to rok 1906 - i osiągnął w nim najwyższy, 96, stopień wtajemniczenia). Wystąpił z masonerii w 1914 r. W 1909 r. Steiner zaprzyjaźnił się z wielkim poetą niemieckim Christianem Morgensternem (1871-1914); Morgenstern został uczniem Steinera i jemu zadedykował zbiór swych wierszy pt. Wir fanden einen Pfad, 1914. Na ten okres przypadł jeden z punktów zwrotnych działalności Steinera: począwszy od 1909 r. zaczął on wskazywać na rozwijający się proces Drugiego Przyjścia Chrystusa. Jest to zarazem początek nowej fazy w Steinerowskiej chrystozofii. W latach 1910-1913 Steiner napisał i wystawił (w Monachium) cztery dramaty misteryjne: Die Pforte der Einweihung (Initiation). Ein Rosenkreuzermysterium, Die Prufung der Seele. Szenisches Lebensbild als Nachspiel zur Pforte der Einweihung, Der Hüter der Schwelle. Seelenvorgfinge in szenischen Bildern oraz Der Seelen Erwachen. Seelische und geistige Vorgänge in szenischen Bildern. W marcu 1911 umarła żona Steinera, Anna. W tym samym roku wygłosił na międzynarodowym kongresie filozofów w Bolonii referat o Psychologicznych podstawach i teoriopoznawczym stanowisku teozofii: (Po wykładzie Steinera dyskusję podjął z nim wybitny polski filozof Wincenty Lutosławski (1863-1954].) W 1912 r: Steiner - przy aktywnej współpracy Marii von Sivers - opracował podstawy eurytmii - sztuki widzialnego słowa i widzialnego śpiewu. W latach 1904-1912 w ramach działalności odczytowej wykładał nie tylko w Niemczech i Austro-Węgrzech ale również w Szwajcarii, Niderlandach i Italii. W latach 1910-1914 Steiner opublikował swe kolejne książki: Die geistige Führung des Menschen und der Menschheit, 1911, Anthroposophische Seelenkalender, 1912, Ein Weg zur Selbsterkenntnis des Menschen, 1912, Die Schwelle der geistigen Welt, 1913 oraz wspomnianą już Die Rätsel der Philosophie in ihrer Geschichte, 1914. We wrześniu 1912 r. organizował powstanie Towarzystwa Antropozoficznego, które ukonstytuowało się ostatecznie z 2 na 3 lutego 1913 r. (Bezpośrednim powodem odejścia Steinera i dużej grupy teozofów, przede wszystkim niemieckich, z Towarzystwa Teozoficznego był fakt ogłoszenia przez prezeskę tegoż, Annie Besant [1847-1933], młodego Hindusa Jiddu Krisznamurtiego [1895-1986] drugim wcieleniem Chrystusa.) 1 kwietnia 1914 r. rozpoczęła się z inspiracji Steinera budowa Goetheanum - siedziby centrali Towarzystwa Antropozoficznego - w Dornach pod Bazyleą (Szwajcaria). Pierwotnie miała się znajdować (jako Johannis-Bau) w Monachium. W końcu 1914 r. Steiner poślubił Marię von Sivers. I wojna światowa stanowiła cios zarówno dla Steinera, jak i dla młodego ruchu antropozoficznego; za jej wybuch Steiner czynił współodpowiedzialnymi zachodnie, głównie anglosaskie Geheimgesellschaften (Stowarzyszenia Tajemne). W pierwszej jej fazie Steiner przyjaźnił się z niefortunnym niemieckim głównodowodzącym, Helmuthem von Moltke jr. (1848-1916) i jego żoną. Jednak wojna nie przerwała aktywnej działalności Steinera. W dalszym ciągu kontynuował on zarówno pisanie, jak i działalność odczytową oraz inicjatywy rozpoczęte jeszcze przed wojną. Dał początek nowym inicjatywom społecznym. W latach 1914-1918 powstały następujące książki Steinera: Gedanken wahrend der Zeit des Krieges, 1915, Vom Menschenratsel. (Ausgesprochenes und Unausgesprochenes im Denken, Schauen, Sinnen einer Reihe deutscher und österreichischer Persönlichkeiten), 1916, Von Seelenrätseln, 1917 oraz Goethes Geistesart in ihrer Offenbarung durch seinen Faust und durch das Märchen Von der Schlange und der Lilie, 1918. W latach 1912-1918 Steiner wygłosił kilka cykli wykładów, jak: Das Markus-Evangelium, Christus und die menschliche Seele, Bausteine zu einer Erkenntnis des Mysteriums von Golgota, Karma des Materialismus . W czasie wojny trwa dalej budowa Goetheanum: prowadzi ją ekipa ochotników z wielu krajów świata. W tym czasie uczniem Steinera został wielki poeta rosyjski Andriej Biełyj (Borys Bugajew, 1880-1934). Lata wojny to także okres dalszego budowania podstaw eurytmii - w 1916 r. Steiner wraz z żoną zorganizował pierwszy kurs eurytmii słownej. Pod koniec wojny (1918) Steiner sformułował swój program społeczny: ideę trójpodziału organizmu społecznego. W roku następnym Steiner wydał odezwę pt. Aufruf an das deutsche Volk und an die Kulturwelt, do której przyłączyli się ludzie tak wybitni, jak np. Hans Driesch, Hermann Hesse, Paul Natorp, Alfons Paquet czy Gabriele Reuter. Wokół idei trójpodziału powstał ruch społeczny mający na celu jej realizację: w okresie plebiscytów na Śląsku Steiner zaproponował przekształcenie spornej ziemi w modelowy kraj realizujący tę ideę. Ruch trójpodziału działał w latach 1918-1923 - i przegrał w starciu z totalitarnym komunizmem i hitleryzmem. W tym czasie doszło do dwóch czy trzech prób zamachu na życie Steinera. Problematyce społecznej Steiner poświęcił dwie swoje książki: Die Kernpunkte der sozialen Frage (Sedno sprawy społecznej), 1919, i In Ausfuhrung der Dreigliederung des sozialen Organismus, 1920, jak również bardzo liczne wykłady z lat 1918-1923. W 1919 r. Steiner - w odpowiedzi na inicjatywę Emila Molta (1876-1936), właściciela fabryki cygar Waldorf-Astoria w Stuttgarcie, sformułował zasady pedagogiki zwanej później waldorfską i współdziałał w utworzeniu pierwszej szkoły opartej na tej metodzie wychowawczej (Stuttgart 1919 r.); szkoła ta była początkowo przeznaczona dla dzieci pracowników i robotników fabryki Waldorf-Astoria. Pedagogika ta została sformułowana in nuce już w książce Steinera pt. Die Erziehung des Kindes uom Gesichtspunkte der Geisteswissenschaft z 1907 r. Teraz została rozwinięta w nader licznych wykładach i seminariach (np. kurs pedagogiczny w Bazylei z 1920 r., bożonarodzeniowy kurs dla nauczycieli w 1921 r., w Dornach Anthroposophischer Hochschulkurs, Berlin 1922, Oxford-Holiday-Conference: Spiritual Values in Education and Social Life z tego samego roku, pedagogiczne kursy dla nauczycieli szwajcarskich i w Ilkley w Anglii w 1923 r.). Obecne dane z 1990 r. podają, że istnieje ok. 450 szkół waldorfskich w wielu krajach całego świata. W latach dwudziestych z inicjatywy Steinera powstały ośrodki medycyny antropozoficznej. (Jej podwaliny znajdujemy przede wszystkim w jego książce - napisanej wspólnie z lekarką dr Itą Wegman [ 1876-1943] - pt. Grundlegendes fur eine Erweiterung der Heilkunst nach geisteswissenschoftlichen Erkenntnissen, 1925, oraz w kursach kilku wykładów dla lekarzy [z lat 1921-1924]). Ita Wegman założyła w Arlesheim (Szwajcaria) pierwszą klinikę antropozoficzną. (Dziś jest ich kilkanaście, głównie w Niemczech i Szwajcarii.) Dr Friedrich Husemann (zm. 1959) zorganizował w sanatorium Wiesneck (Buchenbach koło Freiburga) antropozoficzną klinikę psychiatryczną. Specjalnością sui generis medycyny antropozoficznej jest onkologia (Steiner opracował grupę leków antynowotworowych - Iskador, opartych na wyciągach z jemioły, jak również specyficzną metodę wczesnego wykrywania raka w organizmie); dla propagowania tej metody powstał Verein fur Krebsforschung z siedzibą w Lukas-Klinik w Arlesheim. Istnieje także antropozoficzna farmacja (obejmująca zarówno leki, jak i kosmetyki). Reprezentują ją dwie firmy: Weleda, założona przez dr F. Schmiedla, i Wala, którą założył dr Rudolf Hauschka. Przy pomocy Steinera doszło również do powstania antropozoficznej pedagogiki leczniczej. (Patrz kurs wykładów Steinera z czerwca 1924 r.). W 1924 r. powstał instytut Lauenstein koło Jeny w Niemczech, następnie instytut Sonnenhof w Arlesheim. Wielki pionier niesienia pomocy dzieciom szczególnej troski, Austriak dr Karl König (zm. 1966), powołał do życia w Wielkiej Brytanii i Afryce Południowej tzw. Camphill-Movement, tj. ruch tworzenia i prowadzenia specjalnych osiedli dla takich dzieci (i dorosłych), który działaniem swym objął wiele krajów Europy i świata - dziś jest ich już ok. 300. Steiner był jednym z pierwszych Europejczyków, którzy zwrócili uwagę na zagrożenie człowieka i jego naturalnego środowiska przez rolnictwo oparte na chemicznej stymulacji gleby i chemicznej ochronie roślin. Wychodząc naprzeciw pytaniom rolników niemieckich Steiner w 1924 r. wygłosił cykl wykładów w Kobierzycach pod Wrocławiem (w majątku Carla von Keyserlingka), w których sformułował zasady rolnictwa biologiczno-dynamicznego opartego na biologicznej technologii rolniczej. (Obecnie na całym świecie istnieją tysiące gospodarstw biologiczno-dynamicznych. ) Osobną grupę inspiracji Steinerowskich stanowi sztuka. Steiner stworzył swoistą architekturę antropozoficzną (zarazem wyrażającą ducha antropozofii i nawiązującą do stylu secesji i ekspresjonizmu): jej archetypowym dziełem było pierwsze drewniane Goetheanum, które spłonęło w noc sylwestrową z 1922 na 1923 r., jego zaś swoistą metamorfozą jest drugie, betonowe Goetheanum, zaprojektowane również przez Steinera, ale zbudowane już po jego śmierci. (Od tamtych czasów w tym stylu architektonicznym zbudowano wiele budynków zarówno publicznych - ośrodków, szkół, szpitali itp. - jak i domów prywatnych). Steiner był także rzeźbiarzem: do jego najwybitniejszych dzieł należy znajdująca się w Goetheanum figura Chrystusa jako Reprezentanta Ludzkości w walce z Lucyferem i Arymanem; warto dodać, że wraz z nim nad rzeźbami w szkle - okna w pierwszym i drugim Goetheanum - pracowała para artystów polskich, Franciszek i Jadwiga Siedleccy. (Dziś wiele antropozoficznych szkół rzeźbiarskich rozwija dalej ten dział sztuki). Steiner również malował: jego ścienne panneaux były w starym Goetheanum i znajdują się w nowym. (Liczne szkoły malarskie kontynuują i rozwijają stworzony przez niego styl. ) Steiner inspirował także twórców literatury - mówiliśmy już o jego własnej twórczości jako autora dramatów misteryjnych. (Tu wymienić trzeba poza wspomnianymi Christianem Morgensternem i Andrejem Biełym - przede wszystkim Alberta Steffena [1884-1963], szwajcarskiego poetę, powieściopisarza, nowelistę i dramaturga, następcę Steinera na stanowisku prezesa Powszechnego Towarzystwa Antropozoficznego.) Inspirację Steinera znajdujemy w Sprachgestaltung sztuce deklamacji i recytacji, przede wszystkim teatralnej. Całkowicie oryginalnym jego wkładem jest nowa sztuka eurytmii (wspomnieliśmy już o jej początkach), znajdująca zastosowanie także w medycynie antropozoficznej i w pedagogice waldorfskiej. (Jako sztukę upowszechnia ją wiele zespołów eurytmicznych z zespołem Elsy Klink ze Stuttgartu na czele). Wreszcie, last but not least, ostatnia dziedzina inspiracji Steinerowskich: sfera religii. W odpowiedzi na inicjatywę grona protestanckich pastorów, którym przewodził Friedrich Rittelmeyer (1872-1938), pragnących odrodzenia chrześcijaństwa jako religii, Steiner,.przemawiający z ducha, w toku spotkań z nimi sformułował zasady powołanej przez nich do życia Christengemeinschaft Społeczności Chrześcijan; było to we wrześniu 1922 r. (Ten niewielki Kościół istniejący dziś w wielu krajach Europy i świata można nazwać Kościołem Janowym w przeciwieństwie do rzymskiego Kościoła Piotrowego czy protestanckiego Kościoła Pawłowego; jego centralnym sakramentem jest komunia w ramach Menschenweihehandlung - Konsekracji Człowieka.) Rittelmeyer był pierwszym Erzoberlenkerem Społeczności; jego następcami byli: Emil Bock, Rudolf Frieling i Tacho Bay (aktualnie). Ostatnie lata Steinera wypełniła - poza pracą twórczą (jego dwie ostatnie książki to wspomniane Anthroposophische Leitsätze i Mein Lebensgang z lat 1923-1925) i nadal intensywną działalnością odczytową, głównie koncentrującą się na formach życia wyrastających z antropozofii (338 wykładów w latach 1924-1935) - działalność organizacyjna. Przede wszystkim w Dornach doszło do rekonstrukcji Towarzystwa Antropozoficznego i przekształcenia go w Powszechne Towarzystwo Antropozoficzne (Allgemeine Anthroposophische Gesellschaft). Steiner sam stanął na jego czele (w zarządzie znaleźli się ponadto: Maria Steiner, Albert Steffen, Ita Wegman, Elisabeth Vreede i Guenther Wachsmuth). Następcami Steinera byli kolejno: Albert Steffen, Hermann Poppelbaum, Rudolf Grosse i (aktualnie) Manfred Schmidt-Brabant. W 1923 r. Steiner założył Wolną Wszechnicę Wiedzy Duchowej w Goetheanum. We wrześniu 1924 r. Steiner - jak można sądzić został otruty. Wyczerpany intensywnym wysiłkiem ćwierćwiecza pracy organizm Wielkiego Nauczyciela potrafił, mimo to, bronić się jeszcze kilka miesięcy. Ostatni wykład dla członków Towarzystwa Steiner wygłosił 28 września 1924 r. 30 marca 1925 r. Rudolf Steiner powrócił do świata duchowego pozostawiając ludzkości antropozofię jako naukową metodę poznania świata duchowego, światopogląd i alternatywny program kulturowo-cywilizacyjny. * W niniejszym artykule oparliśmy się na następujących pracach: Rudolf Steiner, Mein Lebensgang. Dornach 1925; Friedrich Hiebel. Rudolf Steiner im Geistesgang des Abendlandes, Bern 1965: M. J. Krück von Poturzyn, Wir erlebten Rudolf Steiner, Stuttgart 1957: Hans Erhard Lauer. Rudolf Steiners Lebenswerk, Basel 1926; Emil Leinhas, Aus der Arbeit mit Rudolf Steiner. Basel 1960; Rudolf Meyer, Wer war Rudolf Steiner?. Stuttgart 1961; Klaus Petersen, Rudolf Steiner. Berlin 1968; Fred Poeppig, Rudolf Steiner, Wien 1960; Friedrich Rittelmeyer, Meine Lebensbegegnung mit Rudolf Steiner, Stuttgart 1928; Rudolf Steiner. Dargestellt von Johannes Hemleben, Reinbek 1963: A. P. Shepherd, A Scientist of the Invisible, London 1954; Albert Steffen, Begegnungen mit Rudolf Steiner, Dornach 1955; Guenther Wachsmuth. Rudolf Steiners Erdenleben und Wirken, Dornach 1951: Colin Wilson. Rudolf Steiner. The Man and His Vision, Wellingborough 1985: Herbert Wimbauer, Die Indiuidualität Rudolf Steiners, das offenbare Geheimnis der Anthroposophie, St. Ulrich 1984; M. K. , Wolowski, Antropozofia Rudolfa Steinera. Warszawa 1927; F. L. Zeylmans van Emmichoven. Rudolf Steiner, Stuttgart 1961; Karl Bäschlin. Einführung in die Anthroposophie, Bern 1964: Otto Fränkl-Lundborg. Die Anthroposophie Rudolf Steiners, Dornach 1927: Diego Hagmann, Antwort auf Lebensrätsel. Skizze des anthroposophischen Weltbildes, Zürich 1968: Anton Kimpfler. Anthroposophie als Alternative, Wien 1983; Stefan Lubieński, Prolegomena do wiedzy zdobytej pracą ducha. Rendburg 1988; Frisco Melzer. Anthroposophie. Ausweg odei- Irrweg?, Basel 1986; Paul Eugen Schiller, Naturwissenschaft und Geisteswissenschaft, Dornach 1957: Walter Abendroth. Rudolf Steiner und die heutige Welt. Hamburg 1977: Anthroposophie heute, herausgegeben von Kurt E. Becker und Hans-Peter Schreiner, München 1981; Hans-Jürgen Ruppert, Anthroposophie und ihre Praxis heute; 1982: Vom Lebens-Werk Rudolf Steiners. Eine Hoffnung neuer Kultur, herausgegeben von Friedrich Rittelmeyer, München 1921; Zivilisation der Zukunft. Arbeitsfelder der Anthroposophie, herausgegeben von Herbert Rieche und Wolfgang Schuchhardt. Stuttgart 1981.
|