mikolaj

Lemur zaprasza

WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY
POLSKIEJ

VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

MIKOŁAJ z Wilkowiecka

Prof. dr hab. Edmund Kotarski

Mikołaj z Wilkowiecka, o
którym wiemy niewiele, był paulinem. Gdzie odbywał studia
teologiczne, kiedy otrzymał święcenia kapłańskie - na te pytania
nie potrafimy odpowiedzieć. W roku 1563 pełnił obowiązki kaznodziei
w klasztorze na Skałce w Krakowie, od 1566 roku przebywał w Częstochowie,
gdzie - w klasztorze jasnogórskim - był od 1579 roku przeorem. W tej
samej roli występował w Rzymie. Ok. roku 1580 został prowincjałem
polskich paulinów. Zmarł w 1601 roku w klasztorze paulinów w
Wieluniu, dokąd przeniósł się z Częstochowy.

Był autorem pism hagiograficznych i kazań, w których - poza Biblią -
najczęściej odwoływał się do autorów pierwszych wieków chrześcijaństwa
i późnego średniowiecza.

Dziś z osobą Mikołaja z
Wilkowiecka łączymy przede wszystkim Historyję
o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim. Nie mamy wszelako pewności,
czy widzieć w nim należy autora, czy raczej autora-redaktora, który
obiegowemu tekstowi (lub tekstom), wykorzystywanemu wielokrotnie w różnych
spektaklach, nadał ostateczny, znany dziś, kształt.
Dzieło zostało opublikowane w Krakowie w 1580-1582 roku.

Historyja na podstawie Ewangelii odtwarza dzieje
Zmartwychwstania, by w świadomości wiernych utrwalić prawdy
wiary związane z boskością natury Chrystusa. Napisana ośmiozgłoskowcem,
składa się z sześciu części; te z kolei obejmują 35 mniejszych
jednostek kompozycyjnych - różniących się między sobą doborem osób
dramatu i miejscem akcji. Poszczególne części przedstawiają: I naradę
starszyzny żydowskiej; II trzy Marie u aptekarza; III strażników u
grobu; IV zstąpienie Chrystusa do Piekieł; V ukazanie się Chrystusa;
VI spotkanie w drodze do Emaus i w Wieczerniku. Części I, II, V, VI
powtarzają tekst biblijny, natomiast pozostałe części wyrastają z
tradycji średniowiecznych apokryfów i kazań, o czym świadczą przede
wszystkim: rozmowa z aptekarzem (część II) oraz zachowanie strażników
u grobu (część III) - obie części pełne prawdy życiowej, humoru,
komizmu sytuacyjnego i słownego. Od tej strony oceniane wyróżniają
się zwłaszcza sceny z diabłami, w których dominują ujęcia
realistyczne i komiczne, do głosu dochodzi język potoczny, a nawet
rubaszny.

Historyja należy do misteriów rezurekcyjnych, powstałych w
wiekach średnich - niezależnie od tradycji tragedii antycznej. Rozwija
wątek Zmartwychwstania w porządku chronologicznym, podążając za
tekstem biblijnym, jednocześnie nie rezygnuje - zgodnie z wymogami
gatunku dramatyczno-teatralnego, jakim jest misterium - z elementów żartu,
śmiechu, zabawy; wprowadza postacie biblijne, ale także żołnierzy,
kupców, pasterzy. Łączy żywioł potoczności, codzienności z
religijnością, sacrum i profanum.

Mikołaj z Wilkowiecka (jeśli
przypisać mu rolę autora-redaktora) zaprojektował misterium jako
spektakl łączący w sobie czytanie Ewangelii ze śpiewami polskimi i
łacińskimi, sceny pełne powagi z partiami utrzymanymi w formie żywo
prowadzonego dialogu, w którym górę biorą emocje głęboko ludzkie.
Dzięki tym zabiegom powstało dzieło o dużych walorach teatralnych.
Nic dziwnego, że już w epoce staropolskiej było ono wielokrotnie
wystawiane. Doczekało się też inscenizacji w naszym stuleciu. Najwcześniej
z własną inscenizacją wystąpił Leon Schiller (1923 w teatrze
"Reduta" w Warszawie); później - po drugiej wojnie światowej -
kilka teatrów wystawiło Historyję
w opracowaniu dramaturgicznym, inscenizacji i reżyserii Kazimierza
Dejmka: Teatr Nowy w Łodzi (1961), Teatr Narodowy w Warszawie (1962),
Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie (1976). W tym samym opracowaniu i w
tej samej inscenizacji Historyję wystawił teatr Wybrzeże w Gdańsku (w reżyserii Z.
Bogdańskiego, 1963) i Teatr Polski we Wrocławiu (w reżyserii A.
Strokowskiego, 1963).

Mikołaj
from Wilkowiecko, about whom hardly anything is known today, belonged to
the Pauline Order. Where
did he do his theological studies? When was he ordained? These questions
remain unanswered. In 1563 he performed the duties of a preacher in the
monastery on Skałka in Kraków. From 1566 he stayed in Częstochowa,
where from 1579 he was the prior of the Jasna Góra Monastery. He
performed the same function in Rome. Around 1580 he was appointed the
Provincial of the Polish Pauline Order. He died in 1601 in the Wieluń
Monastery of the Pauline Order, to where he had moved from Częstochowa.

He was the author of hagiographic letters and sermons in which he
most often referred, in addition to the Bible, to the authors from the
first centuries of Christianity and from the Middle Ages.

Today we usually connect Historyja
o chwalebnym Zmartwychstaniu Pańskim ("The
History of the Glorious Resurrection of Our Lord") with the person
of Mikołaj from Wilkowiecko. It is not certain, however, if he should
be seen as the author, or rather the author-editor who gave the final
shape, as known today, to a current text (or texts) repeatedly used in
various performances. This work was published in Kraków in 1580-1582.

Historyja recreates the
history of the Resurrection on the basis of the Gospels to strengthen
the religious dogmas connected with the divinity of Christ in the
consciousness of the faithful. Written in octosyllables, it consists of
two parts. These, in turn, comprise 35 smaller compositional units which
differ from each other in the choice of characters and places. The
particular parts present: I - the meeting of the Jewish elders, II - the
three Marys at the apothecary’s, III - the guards at the grave, IV -
Christ’s descent into Hell, V - the appearance of Christ, VI - the
meeting on the way to Emmaus and at supper. Parts I, II, V, VI repeat
the biblical text, other parts, however, arise from the tradition of the
apocrypha and the sermons of the Middle Ages, which can clearly be seen
in the conversation with the apothecary (part II) and behaviour of the
guards at the grave (part III). Both parts are full of the truths of
life, humour, and situational as well as verbal comedy. Seen from this
point of view, the scenes with the devils seem to be greatly
distinguished. Realistic and comic approaches dominate there, colloquial
and coarse language is present.

Historyja belongs to
the mystery plays of the Resurrection, which appeared in the Middle Ages
independently of the tradition of ancient tragedy. It develops the story
of the Resurrection in its chronological order, following the biblical
text, at the same time, however, not omitting elements of humour,
laughter and play, which is consistent with the rules of such dramatic
genres as the mystery play. It introduces biblical characters as well as
soldiers, merchants, and shepherds, joins the vigour of the informal
everyday situations with being religious, the sacred with the profane.

Mikołaj from Wilkowiecko, if we ascribe to him the role of the
author-editor, designed this mystery play as a performance, combining
within itself readings of the Gospel with Polish and Latin singing,
serious scenes with those in the form of vivid dialogues in which deeply
human emotions prevail. These operations resulted in a work of high
theatrical values. Therefore, it is not surprising that already in the
Old Polish epoch it was repeatedly performed on stage. In the last
hundred years it was once again discovered and staged. Leon Schiller was
the earliest with his own interpretation (1923 "Reduta"
Theatre, Warsaw), then, after the Second World War, some other theatres
put Historyja on stage,
adapted and directed by Kazimierz Dejmek. These were: The New Theatre
(Teatr Nowy) in Łódź (1961), The National Theatre (Teatr Narodowy) in
Warsaw (1962), The Theatre of J. Slowacki (Teatr im. J. Slowackiego) in
Kraków (1976). The play with the same interpretation and staging was
performed by the Wybrzeże Theatre (Teatr Wybrzeże) in Gdańsk (1963),
directed by Z. Bogdański and The Polish Theatre (Teatr Polski) in Wrocław
(1963), this time directed by A. Strokowski.

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

-
Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim, oprac. J. Okoń,
Wrocław 1971.

- J. Lewański, Studia nad
dramatem polskiego odrodzenia, Wrocław 1956.

- J. Lewański, Średniowieczne
gatunki dramatyczno-teatralne. Misterium, Wrocław 1969.

- J. Lewański, Dramat i teatr średniowiecza
i renesansu w Polsce, Warszawa 1981.

HISTORYJA
O CHWALEBNYM ZMARTWYCHWSTANIU PAŃSKIM

WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ

VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

OPRACOWANIE:
MAREK ADAMIEC