Lemur zaprasza
TALES FILOZOFICZNE TWIERDZENIA PRZYPISYWANE TALESOWI O Talesie, który prawdopodobnie nie napisał żadnego dzieła, informacji dostarcza nam Arystoteles przekazując o nim, co następuje: Tales był inicjatorem filozofii physis, gdyż jako pierwszy twierdził o istnieniu jednej zasady, która jest przyczyną wszystkich istniejących rzeczy i powiedział, że zasadą tą jest woda Twierdził, że świat jest pełen bogów. Powiedział, że magnes posiada duszę, ponieważ ma zdolności poruszania (a więc dusza jest zasadą ruchu). Rozumie się, że wśród tych twierdzeń istotne jest twierdzenie pierwsze. Otóż jak słusznie napisano twierdzenie to jest najbardziej podstawowe i można by powiedzieć, że jest [...] pierwszym filozoficznym twierdzeniem tego, co zwykło nazywać się kulturą zachodnią [...] Co jednak Tales rozumiał przez to, co Arystoteles nazywa zasadą? Jak i dlaczego utożsamił ją z wodą? Jaki dokładnie związek zachodzi między zasadą-wodą a poszczególnymi rzeczami? ZNACZENIE TERMINU ZASADA Termin zasada z pewnością nie pochodzi od Talesa (wydaje się, że pierwszy wprowadził go uczeń Talesa Anaksymander), ale na pewno jest terminem, który lepiej aniżeli jakikolwiek inny wyraża myśl, iż woda jest początkiem wszystkiego. Zasada-woda nie ma już absolutni nic wspólnego z chaosem Hezjoda ani z żadnym początkiem mitycznym. Jest jak mówi Arystoteles tym, z czego wywodzą się na początku, i w co się rozpadają na końcu wszystkie byty, jest rzeczywistością, która pozostaje taka sama, choć zmieniają się jej właściwości, to znaczy rzeczywistością, która trwa niezmieniona, mimo że zachodzi proces powstawania wszystkiego. Jest zatem a)źródłem, czyli początkiem rzeczy, b)ujściem, czyli ostatecznym kresem rzeczy, c)trwałą podporą rzeczy (używając późniejszego terminu można powiedzieć: sybstancją). Krótko mówiąc, zasadą (principium, arche) jerst to, z czego się rzeczy wywodzą, dzięki czemu są, w co sioę rozpadną. Taką zasadę ci pierwsi filozofowie (a być może już nawet Tales) nazwali dosłownie physis, czyli określali słowem, które oznacZa nie naturę we współczesnym tego słowa znaczeniu, ale właśnie rzeczywistość pierwszą, pierwotną i podstawową; oznacza więc jak to zostało dobrze powiedziane to, co jest pierwotne, podstawowe i trwałe, w przeciwieństwie do czegoś, co jest wtórne, pochodne i przemijające. ZASADĄ JEST WODA Dlaczego jednak Tales uważał, że zasadą jest woda? Raz jeszcze dokładnie informuje nas o tym Arystoteles: Tales, twórca tego rodzaju filozofii, twierdził, że woda jest zasadą (dlatego też dowodził, że Ziemia unosi się na wodzie). Zapewne doszedł do tego wniosku na drodze obserwacji, że pożywienie jest wilgotne i że samo ciepło powstaje z wilgoci i dzięki niej żyje (a to, z czego coś powstaje, jest zasadą wszystkich rzeczy). Na podstawie tego oraz faktu, że nasiona wszystkich rzeczy mają wilgotną naturę, powziął myśl, że woda jest naturalnym początkiem wszystkich rzeczy wilgotnych. Arystoteles, Metafizyka Jak widać, Tales uznał wodę za zasadę ze względu na szereg dokładnie określonych racji. Aczkolwiek poszerzone w ustanym przekazie, wszystkie one noszą na sobie wyraźny ślad logosu, to znaczy uzasadnienia rzeczywiście racjonalnego: zasadą jest woda, ponieważ wszystko z wody się bierze, wodą podtrzymuje swoje życie, w wodzie się kończy. A zatem już nie ma tu przedstawień zaczerpniętych z wyobraźni, przedstawień fantastyczno-poetyckich, lecz dokonało się już zdecydowane przejście od mitu do logosu. W ten sposób narodziła się filozofia. Już w starożytności niektórzy usiłowali porównać myśl Talesa do twierdzeń tych autorów (np. Homera), którzy za ojca i matkę wszechrzeczy uważali Okeanosa i Tetydę. Odwoływali się także do dawnego wierzenia, według którego bogowie przysięgali na Styks (który jest rzeką, a zatem wodą) i podkreślali, że przysięgę składa się właśnie na to, co jest pierwsze i najwyższe. Jednak już Arystoteles, przeciwstawiając się tym domysłom, mówił dosłownie tak: Czy jednak ten pogląd na rzeczywistość był tak pierwotny i tak starożytny, nie wydaje się całkiem jasne; przeciwnie, twierdzi się, że Tales jako pierwszy głosił tę naukę na temat pierwszej przyczyny. Arystoteles, Metafizyka A Symplikios pisał: Według tradycji Tales pierwszy odkrył dla Greków badanie o przyrodzie, mimo że przed nim jak utrzymuje także Teofrast było wielu innych badaczy. Tales jednak tak bardzo przewyższył tych, którzy byli przed nim, że o nich wszystkich zapomniano. Symplikios, In Arist. Phys. Krótko mówiąc, już starożytni dostrzegali, że w wypadku myśli Talesa stanęli wobec czegoś zupełnie nowego. I rzeczywiście, Okeanos, Tetyda i Styks są fantastycznymi symbolami, poetyckimi wyobrażeniami, tworami wyobraźni, podczas gdy twierdzenia Talesa opierają się już na logosie. W pierwszych jest tylko mit, tu jest już obecna filozofia. Jeśli idzie o trzeci ze wskazanych problemów, to nie wydaje się,. Żeby Tales go rozważał, albo przynajmniej nie mamy na ten temat żadnej dokładnej informacji. INNE TWIERDZENIA TELESA Drugie twierdzenie dotarło do nas w takim brzmieniu: Nie brak takich co twierdzą, że dusza jest zmieszana ze wszechświatem. Dla tej może racji Tales utrzymywał, że wszystko jest pełne bogów. Arystoteles, O duszy Twierdzenie, iż wszystko jest pełne bogów, przed Arystotelesem wspomina już Platon, a potem powtarza je doksografia. Rzuca na nie światło tekst Digenesa Leartiosa, według którego Tales miał powiedzieć, że najstarszą z rzeczy istniejących jest Bóg; jest bowiem niezrodzony. A jeśli Tales to powiedział, to nie ma wątpliwości, że miał na uwadze swoją zasadę-wodę, źródło, podporę i ujście wszystkich rzeczy. Nie ma zatem wątpliwości co do sensu rozważanego zdania: wszystko jest pełne bogów, ponieważ wszystko jest przeniknięte zasadą-wodą. Tak więc wymiar teologiczny, o którym powiedzieliśmy, że ma charakter naturalistyczny, jest u Talesa wyraźnie widoczny. Wreszcie jasnym staje się także trzecie twierdzenie. Arystoteles mówi: Także Tales, jest widać z tego, co nam tradycja przekazała, zdaje się sądzić, że dusza jest siłą poruszającą, powiedział bowiem, że magnes posiada duszę, ponieważ porusza żelazo. Arystoteles, O duszy Tak więc, jeżeli zasada-woda jest nie tylko źródłem wszystkich rzeczy, lecz także tym, z czego i w czym one istnieją, to jasne jest, że wszystkie rzeczy powinny być żywe i posiadać duszę. Przykład magnesu miał być dowodem, który Tales przywołał na poparcie tej ogólnej tezy. Wreszcie późne źródła mówią, iż Tales utrzymywał, że dusze są nieśmiertelne. Jeśli nasz filozof to rzeczywiście powiedział (a naszym zdaniem bez wątpienia mógł powiedzieć), to należy to rozumieć tylko w powiązaniu z całością myśli tego filozofa. Chodzić może jedynie o dusze pojęte jako owa zasada albo jako moment owej zasady, która jest obecna we wszystkich rzeczach (woda) i dzięki której rzeczy istnieją. Poszczególne rzeczy przemijają, ale ich zasada pozostaje nieśmiertelna. Jest to zatem taka nieśmiertelność, która nie ma nic wspólnego z nieśmiertelnością osobową. Koncepcję osobowej nieśmiertelności późniejsi filozofowie przyrody zaczerpną od orfików, ale jak zobaczymy jest ona sprzeczna z podstawami głoszonej przez nich nauki. |