Proza epoki
modernizmu
Dzika Kaczka - Ibsen
Ibsen był Norwegiem,
który porzucił studia medyczne dla pisarstwa.
Symbolizm, naturalizm, realizm to elementy wykorzystane przez Dziką Kaczkę. Inne utwory Ibsena to Upiory, Wróg
ludu, Nora czyli dom lalki.
Związki między
rodzinami:
l
byli kiedyś
przyjaciółmil
l
nielegalny wyrąb
lasu (jeden uniewinniony drugi skazany)l
Odpowiedzialność
skupiła się na starym Egdalu. Jego
syn Hjalmar
chciał przywrócić honor rodzinie. Człowiek przeciętny, mimo,
że każdy widział w nim indywidualistę. Zachowywał się jak
egoista oskarżając rodzinę o zdradę, nie umiał zachować
się w towarzystwie. Nie panował nad sobą, nie przyznawał
się do ojca. Otoczenie przypisywało mu cechy w które nie
wierzył. Jako ojciec był kochający, chciał zapewnić córce
przyszłość, córka odwzajemniała jego miłość (serdeczne
powitania). Związek uczuciowy pomiędzy nimi był silny. Żył
jednak w świecie ułudy, nieprawdziwym. Tak samo żyje Egdal.
l
poluje na strychu
na króliki, myśląc, że poluje na niedźwiedziel
l
podtrzymuje marzenial
l
zamyka się w
pokoju gdzie pije. Myśli, że nikt nie wie o jego
nałogu. Ucieka przed rzeczywistością. l
Gregers
Uważał za
przeznaczenie głoszenie prawdy. Tylko przez prawdę i
szczerość można żyć we właściwy sposób. Hjelmar opuszcza
dom, czuje się oszukany, domyśla się, że Jadwiga nie jest
jego dzieckiem. Polemika między Gregersem, a Relingiem. Uważa, że życie opiera ię na prawdzie i
szczerości. Idealista. Absolutysta moralny, nie widzi
kompromisu. Reling inaczej patrzy na te sprawy. Uważa, że
należy czasem kłamać ponieważ człowiek wierzy w to co chce.
Hjalmar wierzy, że jest wynalazcą. Pozwala mu to żyć
we własnym świecie. Prawda nie jest człowiekowi niezbędna,
ludziom potrzebne są złudzenia. Gregers jest winny
zniszczeniu rodziny. Prawdę postrzega jako coś dobrego.
Związek żony Hjalmara z ojcem Gregersa jest mało istotny.
Należy dążyć do prawdy lecz nie za cenę ludzkiego
cierpienia. Prawda jako siła niszcząca. Gregers to fanatyk prawdy, a
jakikolwiek fanatyzm jest złem. Nie ogląda się na krzywdy.
Ludzie są słabi psychicznie i potrzebują złudzeń, marzeń,
które pozwalają cieszyć się życiem.
Dzika Kaczka to utwór realistyczny. Naturalizm
i symbolizm.
Realizm oparty na przeciętnej rodzinie, między nimi
zachodzi związek przyczynowoskutkowy.
Naturalizm:
l
szczegóły,
didaskalial
l
eksponowanie brzydoty i scen drastycznychl
l
biogizm, walka o byt, cechy dziedziczne, prawa rządzące
światem.l
l
obiektywizml
Symbolizm:
lDzika Kaczka postrzelona wpada w wodorosty i
gałęzie. Wyciągnął ją pies, a Egdalowie pomagają
jej. Stwarzają sztuczne warunki życia. Egzystuje
ona w koszu. l
lpodobieństwo
losów dzikiej kaczki i Hjalmara (postrzelony przez zło
starego Werle, wpada w wodorosty
kłamstwa, a na powierzchnię prawdy wyciąga
go Gregers), podtrzymywanie życia bez szczęścia,
życie kaczki to egzystencja tak
samo Hjalmarl
lStrych / wodorosty to symbole fałszu i
kłamstwa, które oplatają i wciągają człowieka.
Nie ma możliwości potem normalnego życia i
całkowitego wyswobodzenia sięl
lŚlepota na
którą cierpi Werle, uczynił wiele złal
lChoroba jako kara. l
lWgłębianie się w
ciemność, zło, które przesłania prawdę. Na chorobę
cierpi też Jadwinia czyli im bardziej
wchodzi w świat dorosłych traci szcerość i zagłębia
się w świat fałszu i kłamstwa.l
Relatywizm etyczny w Zbrodni i
Karze Fiodora Dostojewskiego
Relatywizm etniczny to
względność wartości moralnych.
Powieść ta powstała w
latach 1865-66.
l
autor miał długi (ciężka sytuacja
finansowa)l
l
negacja tendencji
(modernizm - nowe wartości w obliczu natury)l
Tłem wydarzeń jest
obraz Petersburga, który wytwarza i wpływa na
nastrój ludzi żyjących w nim. Dba autor o szczegóły. Ukazane
dwie części miasta:
l
Biedna - mieszkają rzemieślnicy,
studenci. Ulice są brudne i cuchnące. Domy zaniedbane,
ludzie nędznie ubrani. Ludzie smutni, często popadają
w alkoholizm. Brak perspektyw, klimat zniszczonego
miasta, zniszczonych ludzi, nie mogą się wyrwać
z upodlenia.l
l
Bogata jest pełna zieleni i piękna.
Miasto zadbane, a ludzie schludni i szczęśliwi. l
Raskolnikow
Urodził się w biednej
rodzinie szlacheckiej. Studiował prawo, ale zmuszony jest je
porzucić bo ma problemy finansowe. Jest nadzieją rodziny.
Niezrównoważony psychicznie, wyobcowany, nie ma
przyjaciół. Czuje się kimś lepszym. Hipochondryk. Jest
ateistą mimo, że wychowano go religijnie. Nie wierzy w Boga bo
nie ma sprawiedliwości. Wrażliwy na niedolę innych.
Osobowość skomplikowana. Ma o sobie wielkie mniemanie, ale jest
wrażliwy - paradoks.
Wizja
społeczeństwa
Społeczeństwo dzieli
się na ludzi zwykłych i niezwykłych. Ci ostatni mają prawo
zbrodni, zmian prawa gdyż mają predyspozycje. Ludzie normalni
muszą podporządkować. Niezwykli mogą przekraczać prawo
bo sami je ustanowii, mogą popełniać zbrodnię, poświęcać
jednostkę dla ludzi. Naruszają stare prawa. Tworzą nowy
świat, więc mogą sobie na to pozwolić. Cel uświęca środki.
Oni mogą być mniej lub bardziej wybitni. Im lepsi tym
większe mają prawa.
Poglądy te zbiegły
się z wypowiedzią na temat Alony
Iwanowny. Ograbia ona najuboższych. Jest skąpa, okrutna dla
siostry. wesz. Jej zabicie to pożytek dla biednych.
Rodia czuł się człowiekiem niezwykłym dlatego ją zabił. Za
jej bogactwo chce pomagać biednym. Intencje szlachetne i
altruistyczne. Chce udowodnić, że jest nieprzeciętny. Porównuje się do
Napoleona. Pragnie dowieść swego charakteru. Dla postępu
ludzkości może zabijać. Oni decydują o losie innych ludzi -
władcy przyszłości. Zwykli ludzie są materiałem
społeczeństwa.
Powieść
o psychice zbrodniarza i o złożonych motywach zbrodni
Motywy zbrodni
l
udowodnienie sobie
przynależności do rasy panówl
l
chce nieść dobro
dla społeczeństwa. Za pieniądze lichwiarki chce
uratować tysiące ludzi. Śmierć gnębicielki lichwiarkil
l
Sprawdzić chciał
własną moc, odporność na gnębienie sumienia,
wyższość ponad przeciętność. Udowodnienie
swej nieprzeciętności.l
l
Próba własnych
siłl
l
Pomoc rodzinie.
Dunia nie musiałaby wychodzić za mąż dla pieniędzyl
l
Niesprawiedliwość.
Był młody, a nie miał środków rozwoju. Starucha
marnował tylko pieniądze.l
Chciał być wyrachowany
i zimny, dbać o szczegóły. Nie wytrzymał emocjonalnie tuż
przed mordem. Zabił obie kobiety w szale i zdecydowaniu. Nie
wszystko odbyło się tak jak planował. Komplikacje przy
ucieczce. Śmierć Lizawiety tłumaczył jako przypadkową i
konieczną (musiał móc uciec).
Cel mordu
niespełniony
l
nie wykorzystał
pieniędzyl
l
słabe sumienie,
emocje, zaburzenie równowagi psychicznejl
l
nie był istotą
wyższą (myślał i rozpamiętywał).l
Rola Soni
lwskazywała mu
drogę na zadośćuczynienie i pokutę przyznania, które
uspokoi jego napięcie. l
ldodawała mu
otuchy, rozumiała go, nie czuł się samotnyl
lwiara i uczucie, szansa przetrwania na
Syberiil
Uosobienie dobra. Jej
zawód to forma ofiary. Kocha ludzi, uważa, że każdy jest potrzebny i
nikogo nie należy wywyższać. Uświadomiła niedorzeczność
idei Raskolnikowa. Wiedząc, że jest niezbędna dla
Rodii idzie z nim na zesłanie. Udowodniła mu, że nie ma
altruizmu gdy w grę wchodzi cierpienie innych. Jej wpływ
skruszył opór Rodii. Pojechała za nim bo kierował nią
miłość, dobro i szlachetność. Odpowiedzialna za nawrócenie
grzesznika.
Syberia
Zachodzi w nim przemiana
wewnętrzna. Zaczyna czuć potrzebę człowieka (Sonię). Czeka
go całe życie, które spędzić chce z Sonią. Stał się
bardziej pokorny wobec ludzi i boga - miał cel życia. Zło
może zostać zniszczone przez dobro i szlachetność, a nie
przez przemoc.
Początkowo Raskolnikow
uważał, że wolność to prawo do czynienia wszystkiego. Po
pewnym czasie zrozumiał, że nie ma wolności całkowitej bo
trzeba brać pod uwagę ograniczenia moralne. Rodia powrócił do
Boga. Zalety Soni przypisywał religii w którą ona
bezgranicznie wierzyła. Jego pierwotna ideologia doprowadziła
go do cierpienia, a on chciał być szczęśliwy. Widział jej
wewnętrzną radość i też taki chciał być. Metamorfoza
człowieka pogodzonego z naturą.
Jest to kryminał
nietypowy bo ukazana jest psychika zbrodniarza i analiza zbrodni.
Zbrodnia to pretekst do analizy postaw ludzkich wobec zła. Powieść
psychologiczna. Proces myślowy i
analiza postępowania.
Powieść
polifoniczna jest prawie bez narratora.
Charakterystyka poprzez dialogi.
Wnętrze bohatera
prezentowane jest przez wprowadzenie lustrzanych postaci realizujących
działanie.
Swidrygajłow
Sprytny, przebiegły,
zdemoralizowany, znudzony życiem. Nagina
prawo. Wyrachowany,
rozpustny, lubieżny. Dąży do celu.
Łużyn
Egocentryk, poczucie
wyższości, skąpy i wiecznie niedowartościowany. Lubił gdy
ktoś był mu oddany, pokorny i posłuszny. Władczym,
niegodziwiec, wyrachowany. Lubił manipulować innymi, rządny fortuny.
W momęcie podjęcia
decyzji o morderstwie i wizyta u lichwiarki
Walka z wahaniem i
jednoczesna pewność postanowienia. Lęk obawa ciała i emocji.
Zabił w napadzie szału. Ogarnęła go panika wraz z
roztargnieniem. Widok trupa napawa go grozą. Przestaje
myśleć logicznie. Narastał w nim strach, że ktoś go nakryje.
Emocje stworzyły urojenia. Zwraca uwagę na szczegóły w
przebłysku świadomości. Obrzydzony czynem. Czuje roztargnienie
po drugim morderstwie.
Anatomia zbrodni i psychika zbrodniarza
Anatomia zbrodni ukazana jest przez
szczegółowy opis mordu i psychiki mordercy. Wewnętrzny spór i
reakcje po kilku dniach od morderstwa. Życie z piętnem zbrodni.
Odcięcie od świata i rozpamiętywanie. Pragnie bez skutku
zapomnieć. Zachowuje się jak opętany. Działa w zamroczeniu, a kierują nim
emocje. Chce ukryć dowody, zmazać ślady mordu. Strach przed
zdemaskowaniem. U innych w słowach i czynach szuka aluzji.
Podejrzliwy, zamknął się w sobie. Osaczony. Posępny i ponury.
Wolał być sam. Żył w ciągłe w niepewności, histerii,
skrajności emocji. Świadomy tej sytuacji. Samotny.
Porfiry i Rodia
Porfiry wprowadza Rodię
w obłęd. Prowadzą ciągłą walkę intelektualną. Rodia zdominowany
jest przez emocje i nie mógł racjonalnie rozpatrywać dyskusji.
Porfidia był doświadczonym detektywem i znał reakcje mordercy
na aluzję. Rodia gubił się we własnych słowach i tracił
orientację. Był atakowany i musiał się bronić. Doprowadziło
to do przyznania się do winy. Nie wytrzymałby dłużej.
Zachował reszty dumy, nie wyrzeka się swej wyższości. Chce
zakończyć ten rozdział życia. Po przyznaniu się do winy
emocje odeszły. Opowiada o wszystkim ze szczegółami. Pozbywa
się wiedzy o mordzie. Pozostaje pusty. Równowaga psychiczna powraca.
Kara
Nietypowa skrucha. Nie
potępia czynu, ale ma świadomość, że nie był do tego zdolny. Potem
dopiero pod wpływem Soni jego pragnienie pokuty i kary powraca.
Mówi o rzeczach w sądzie, które może zataić i nieobwiniać
siebie. Mówi dokładną prawdę. Dzięki temu rehabilituje się
we własnych oczach. Powraca spokój sumienia. Powieść ta jest
analizą istoty kary.
Lord Jim - Joseph Conrad
(Korzeniowski)
Korzeniowski młodo się
usamodzielnił. W wieku 38 lat zadebiutował jako literat. W
literaturze istnieje jako Józef Conrad. W świecie powieści
jego siłą napędową jest zbiór wydarzeń. Śledzenie
wewnętrznych filozofii człowieka, poznanie prawdy o nim. Trudne
w odbiorze.
Tresć
Syn proboszcza. Jeden z
pięciu synów. Nauczył się sumienności i rzetelności.
Czytał literaturę przygodową, był skłonny do marzycielstwa.
Pociągało go morze był ogarnięty żądzą przeżycia
przygód. Myśli, że morze czyni z człowieka silnego i
odważnego mężczyznę. Kształcił się w kierunku marynarki.
Po skończeniu szkoły został oficerem i praktykował na statku.
Podczas praktyk wydarzył się wypadek, a on nie mógł brać
udziału w akcji ratunkowej. Nie zdążył. Czuł się
zawiedzony, pokrzywdzony, gorszy, stracił okazję na sprawdzenie
się. Został oficerem i zaciągnął się na statek. Po wypadku
przebywał w szpitalu. Został pierwszym oficerem na
Patnie. Stary, zżarty rdzą parowiec. Załoga to ludzie
nieodpowiedzialni i rozpijaczeni. Kapitanem Niemiec. Był on
niemiły. Mechnik był szubrawcem. Byli bez honoru i zasad. Nie
dbali o załogę. Niedbali w zawodzie. Pewnego razu statek
wypełnili pielgrzymi (Maleje). Był statek przeciążony (800
osób). Statek wpadł na coś. Utworzyła się dziura, przez
którą dostała się woda. Podejrzewano, że był
to wrak statku. Wszyscy byli pogrążeni we śnie. Załoga gdy
zorientowała się w sytuacji postanowiła ratować siebie.
Wpadli w panikę, a Jim przyglądał się temu. W ostatniej
chwili wskoczył na łódź odpływając z nimi. Myśleli,
że statek zatonął. Decyzja Jima była bezwolna i nieświadoma.
Skoczył nie myśląc o tym, był przerażony pod wpływem
emocji. Uległ panice, chwili, impuls, odruch, który
zaciążył na jego dalszym losie. Brak usprawiedliwienia dla
ucieczki załogi. Na szczęście nikt nie utonął, odratowano
wszystkich. Wina pozostała. Statek odratowany był dowodem ich
winy - sprzeniewierzenie się kodeksu marynarzy. Jedynie Jim poczuwał
się do odpowiedzialności. Stawia się do sądu, odpowiada na
pytania, przyjmuje swój los. Był honorowy, miał
wyrzuty sumienia i zasady. Nie chciał być traktowany jak
pozostała, załoga. Miał świadomość winy. Poddał się,
poniżył. Stawił na sąd. Wyrok - pozbawienie dyplomu
oficerskiego. Nie mógł pływać, wykonywać tego zawodu. Kara
niewystarczająca. We własnym sumieniu chce rehabilitacji za nie
moc opanowania własnego strachu. Dalsze losy to rehabilitacja,
pozyskanie zaufania innych ludzi. Tułaczka, wędrówka, zmiana
pracy. Wszędzie jest prześladowany przez złą legendę. Jim
chce zapomnieć, ale wszędzie spotyka kogoś kto przypomina mu o
tej tragedii. Czuje się szykowany i pogardzany. Ucieka od
przeszłości. Nie widzi zrozumienia u nikogo. Ucieka od
wspomnień. Próby swe zaczyna ciągle od
nowa. Zdobywa
zaufanie jako nieznany człowiek, nie chce by go osądzano przez
pryzmat wydarzeń na Patnie. Chce pokazać się takim jakim
jest. Nie chce by cień z przeszłości przykrywał teraźniejszość. Szuka
odkupienia win. Surowa ocena samego siebie.
Marlow
umożliwia wyjazd Jimowi do Patusanu. Wyspa dziewicza nie znana
ludziom. Tam może się odnaleźć na nowo. Widzi dla
siebie szansę. Zdobywa zaufanie, formuje społeczne rządy.
Niszczy wyzysk. Stworzył państwo gdzie rządził sprawiedliwie,
zdobył poważanie i szacunek podwładnych. Ludzie
żyli szczęśliwie. Czuł się on tam znakomicie. Czuł się
kochany i potrzebny. Od niego zależało życie ludzi. Pomagał i
opiekował się imi. Uważano go za mędrca, radzono się go. Bez
Jima tubylcy stawali się bezradni. Darzono go zaufaniem i
szacunkiem. Miał autorytet. Bezgranicznie mu wierzono. Brawn
to przywódca korsarzy. Chciał ograbić Patusan. Jim nie
pozwolił na atak. Zawierzono jego doświadczeniu. Brawn
wykorzystał sytuację i ich zaatakował. Zabił Daina Warisa, przyjaciela Jima. Brawn wykorzystał zaufanie i
dobroduszność Jima. Chciał on puścić pirata bo ten poznał
prawdę. Dobre intencje Jima nie udały się. Po śmierci
przyjaciela, Jim wyrusza do Daromina, który go zabija. Wiedział
Jim o takiej możliwości bo Daromin bardzo kochał syna. Czuł się
on odpowiedzialny, przytłaczała go ponownie wina. Kolejna
porażka. Sam wymierzył sobie karę. Decyzję tę podjął bo
sumienie zawsze mu towarzyszyło. Nie uciekłby od wspomnień.
Człowiek honoru, chciał udowodnić, że nie boi się
odpowiedzialności. Ostatni akt odwagi. Nie pomyślał o
ludziach, którzy go kochali (patusańczycy). Klejnot został sam, bezbronna postać tragiczna.
Niezależnie od wyroku cierpiałby. Zmarnował nadzieje. Marlowa.
Obawiał się wyrzutów i zmagań moralnych. Nie był na tyle
silny by rozpoczynać na nowo swoje życie. Sytuacja bez
wyjścia. Powieść ta skłania do refleksji nad własną
moralnością. Trudem wyboru. Zło i odkupienie win. Kompozycja
luźna. Powieść Jima jest pretekstem do
wyborów moralnych. Subiektywizm wniosków. Wiele narratorów, osobiste refleksje, różne
spojrzenia. Dociekliwość i dokładność. Chęć dotarcia do
prawdy. Zaburzenie chronologii (dygresje, epizody).
Moralność
pani Dulskiej - Gabriela Zapolska
Gabriela Zapolska w
swojej twórczości ukazywała portrety psychologiczne kobiet.
Dostrzegała wszelkie wartości. Utwory jej to wierny dokument
epoki. Portrety te poddawane były wnikliwej analizie sfery
duchowej.
Aniela Dulska
W pierwszym wrażeniu
uważana jest za brudną, niesympatyczną kobietę. Wciąż krzyczy lub mówi podniesionym głosem. Obraz antysympatyczny. W
jednej chwili może zrobić wiele czynności. Dla gości
przebiera się. Żądna władzy nad swoją rodziną. Skąpa, nic
ją nie obchodzi. Zawsze ma być tak jak ona chce. Uznaje tylko
swoje zasady. Nie zwraca uwagi na zdanie innych.
Dostosowuje się do sytuacji. Powierzchowna i egoistka. Obłudna,
zakłamana, konieczność pozorów. Żyje w czterech ścianach,
oszczędza. Nie chodzi do teatru, nikogo nie zaprasza, kontroluje
finanse domowe, podwyższa czynsz domowy, trzyma
magiel w sieni. Skąpa do ohydności, obłudna postawa, brudy
pierze pod własnym dachem. W służących nie widzi ludzi.
Interesują ją tylko pieniądze, oszczędza więc na wszystkim i
wszystkich.
Kołtuństwo
/ Dulszczyzna
Jest to życie w
obłudzie, fałszu i ograniczeniu. Jest to sposób bycia Anieli
Dulskiej. Zakłamanie i niechęć do szczerości. Taką postawę
zaczęto nazywać Dulszczyzną. Skrywanie prawdziwych myśli,
odczuć, przekonań pod pozorami. Skąpstwo. Moralność
pozorów bo dostosowuje zasady do ogółu/ Pozorna moralność -
Dulska udaje wielką damę, a w domu jest inna. Moralność na
pokaz, stwarza ona pozory, przedstawia siebie jako osobę
estetyczną. Kryteria jej postępowania są cyniczne i wyrachowane.
Felicjan Dulski
Jest podporządkowany
swojej żonie. Nie zgadza się z nią, ale jest obojętny.
Ignoruje ją, ucieka w milczenie. Zwątpił w możliwości
odmiany żony. A niech was wszyscy diabli !!!
Zbyszek
Ma inną postawę. Jest
zbuntowany, zabawia się, celowo szokuje i jest zaczepny, wulgarny i
prowokujący. Aniela zaplanowała jego życie. Juliasiewiczowa
chciała pokazać mu prawdę, że będzie się on musiał
troszczyć i kłopotać. Ukazała mu prawdziwe życie, widmo
odpowiedzialności, nędzę. Jest kołtunem i jest tego świadom.
Jest słaby, ale chce walczyć ze swoim kołtuństwem. Krytykuje
matkę.
Mela
Też
się nie zgadza. Też się poddaje by żyć przyjemnie. Nie
buntuje się. Postać tragiczna bo jest naiwna i dobra i nie
orientuje się w jakiej atmosferze moralnej żyje.
Hesia
Podobna do matki.
Pogardza Hanką, bije ją i się z niej wyśmiewa. Ma już
wypaczony charakter. Nikim się nie interesuje. Lubi
tylko tańce, stroje i studentów.
Dulscy mieli być
typową rodziną filistrów. Zapolska stworzyła i komedie i
tragedie. Sztuka naturalistyczna. Menażeria ludzka.
Odsłania ona temat drażliwy, postawa obiektywna, fotograficzna
dbałość obyczajowa.
Dramat
naturalistyczny
Są tu bohaterowie z
niższych sfer (Hanka, Kucharka), szczegułowe didaskalia. Poruszyła
tematy wstydliwe. Życie ich jest motywowane biologicznie
(dulszczyzna dziedziczna). Tylko silni mogą przetrwać, a
słabi przegrają.
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plteen-mushing.xlx.pl