Lemur zaprasza
1551-1600 Polska nowożytna 15518 V Umiera Barbara, żona Zygmunta Augusta I- Wychodzi traktat Andrzeja Frycza Modrzewskiego De Emendanda Republica (O naprawie Rzeczpospolitej), który został ocenzurowany (cenzura Akademii Krakowskiej) i zamiast pięciu ksiąg ukazały się zaledwie trzy. Pierwsze pełne wydanie rozprawy Modrzewskiego ukaże się trzy lata później w Bazylei.1552Na sejmie piotrkowskim szlachta uzyskuje zawieszenie możliwości egzekucji wyroków sądów duchownych przez władze świeckie, a kalwini polscy występują z projektem utworzenia kościoła narodowego w Polsce.155330 lub 31 VII Zygmunt August żeni się z Katarzyną Habsburżanką, siostrą swojej pierwszej żony, wdową po księciu Mantui. Jest to małżeństwo polityczne, mające zbliżyć Rzeczpospolitą do Habsburgów.1554Zakon Kawalerów Mieczowych w Inflantach, świadom zagrożenia ze strony Rzeczypospolitej, zawiera sojusz z Moskwą. W Słomnikach odbywa się pierwszy w Polsce synod kalwiński.155522 IV-15 VI Na sejmie szlachta zgłasza projekt zwołania soboru narodowego, który ma doprowadzić do religijnego zjednoczenia państwa (łącznie z prawosławiem). Projektodawcy unarodowienia katolicyzmu żądają: 1) odprawiania mszy po polsku; 2) zniesienia celibatu księży; 3) komunii pod dwiema postaciami; 4) zwołania synodu narodowego. Projekt uzyskuje poparcie monarchy i biskupów polskich, lecz wobec braku zgody Rzymu m.in. na odprawianie mszy św. po polsku - upada.- Zostaje ustanowiona stała nuncjatura papieska, dzięki której Stolica Apostolska lepiej orientuje się w stosunkach panujących w Polsce. Po pożarze, który strawił dach i większość kramów, w Krakowie odbudowane zostają Sukiennice - zamknięte stragany handlowe. Odbudową kieruje architekt włoski Giovanni M. Padovano. Sukiennice uzyskują renesansowe elementy, choć wiele detali i szczegółów konstrukcyjnych pozostaje w stylu gotyckim.15561 II Królowa Bona opuszcza Polskę i udaje się do dziedzicznego Bari.1557Na Litwie wprowadzona zostaje ustawa włóczna. Przyjmuje się w całej Litwie jednolitą jednostkę pomiaru ziemi - tzw. włókę, równą mniej więcej 30 morgom. Reforma ta, przygotowana jeszcze przez Bonę, znacznie przyspiesza rozwój litewskiej gospodarki i powoduje zmianę stosunków wiejskich upodabniając je do koronnych.19 XI Królowa Bona zostaje otruta w Bari (prawdopodobnie przez agenta Habsburgów).- Albrecht pruski i Gothard Kettler kurlandzki przyczyniają się do powstania i umocnienia polskiej floty.1558I W odpowiedzi na sojusz z Polską oraz odmowę zapłacenia daniny przez Furstenberga, wielkiego mistrza Zakonu Inflanckiego, car Rosji Iwan IV Groźny najeżdża Inflanty. Zdobywa między innymi Narwę i dostęp do Bałtyku. Fiirstenberga usunięto, a nowym mistrzem zostaje propolski Gothard Kettler- Włoch Prosper Provana uzyskuje od króla przywilej uruchomienia pierwszej polskiej poczty. Działa ona między Wilnem a Wenecją przez Kraków. Odległość tę pokonywano w dziesięć dni.1559 31 VIII W Wilnie zostaje zawarty pakt między Zygmuntem Augustem a Kettlerem. W wyniku rokowań prowadzonych przez Mikołaja Radziwiłła Czarnego Zakon Inflancki oddaje się pod opiekę króla polskiego. W zamian Polska uzyskuje zastaw na zamkach mistrza.- Benedykt z Koźmina, profesor Akademii Krakowskiej, tworzy specjalny fundusz na rzecz zbiorów bibliotecznych uczelni. Jest to początek Biblioteki Jagiellońskiej. .1560 Kalwini polscy i litewscy łączą się, tworząc jeden zbór.156128 XI Układ w Wilnie: posłowie Kettlera proponują Zygmuntowi Augustowi objęcie zwierzchnictwa nad państwem zakonnym. Układ przewiduje kondominium polsko-litewskie nad Inflantami, gdzie odbywa się sekularyzacja Zakonu. Kettler otrzymuje lenno kurlandzko - semigalskie z odrębnym ustrojem oraz monetą i jako świecki książę Kurlandii i Semigalii składa hołd lenny Zygmuntowi Augustowi.1562Sejmy w Piotrkowie, zwane egzekucyjnymi, rozstrzygają problem królewszczyzn oraz regaliów królewskich. Ziemie oddane niegdyś w dzierżawę lub darowane po rewizji przywilejów mają powrócić do króla. W Wilnie odbywa się ślub Katarzyny Jagiellonki, siostry Zygmunta4 X Augusta, z Janem Wazą, księciem Finlandii i młodszym bratem króla szwedzkiego Eryka. Rozłam w zborze kalwińskim. Grupa o radykalnych poglądach społecznych, nawiązująca do antytrynitaryzmu, tworzy tzw. zbór mniejszy. Są to bracia polscy lub chrystianie, nazywani przez przeciwników arianami.1563I Polska bierze udział w pierwszej wojnie północnej. Wojska moskiewskie wkraczają na Litwę i zdobywają Połock. Równocześnie dochodzi do walk Szwecji z Danią o Estonię. Wobec sojuszu moskiewsko - szwedzkiego Polska zawiera przymierze z Danią.4 III Zygmunt August godzi się na dziedziczenie lenna pruskiego przez Hohenzollernów. W zamian Albrecht zobowiązuje się nie przepuszczać do Inflant wojsk niemieckich i bronić Polski w potrzebie.7 VII Król wydaje w Wilnie przywilej dopuszczający prawosławnych do najwyższych urzędów w Wielkim Księstwie Litewskim.156420 II Podczas sejmu w Warszawie zostają włączone do Korony księstwa zatorskie i oświęcimskie, które wykupiono już w XV w. Były własnością państwa, chociaż formalnie wcześniej nie zostały inkorporowane do Korony.13 III Zygmunt August zrzeka się dziedzicznych praw Jagiellonów do Litwy na rzecz Korony. Fakt ten miał zapewne ułatwić przeprowadzenie unii polsko-litewskiej.- Na sejmie w Parczewie Polska przyjmuje z rąk nuncjusza Commendona uchwały zakończonego rok wcześniej soboru trydenckiego. Kardynał Stanisław Hozjusz sprowadza jezuitów. Powstaje pierwsze na ziemiach polskich kolegium jezuickie w Braniewie.156518 I-14 IV Sejm zakazuje wyjeżdżać za granicę kupcom polskim, chcąc skłonić kupców obcych narodowości do przyjazdów do Polski. Szlachta otrzymuje potwierdzenie zawieszenia egzekucji starościńskiej w sprawach wiary.30 XII Na Litwie wprowadzone zostają powiaty, które są podstawą organizacji sejmików i sejmu. Senat oraz sądownictwo zostają również przekształcone na wzór polski.15668 X Królowa Katarzyna, żona Zygmunta Augusta, opuszcza Polskę. Przyczyną wyjazdu jest jej choroba (epilepsja) oraz spowodowana tą słabością wzajemna niechęć małżonków.- Sejm wileński uchwala drugi statut litewski, uzupełniając kodyfikację prawa litewskiego o nabyte rok wcześniej (w związku ze zmianami ustrojowymi) przywileje polityczne szlachty litewskiej.1568Zygmunt August tworzy Komisję Morską (rodzaj ministerstwa), z Janem Kostką na czele, która ma być odpowiedzialna za królewską, "państwową" flotę, za jej budowę i rozbudowę. W chwili śmierci króla na ukończeniu jest zaledwie jeden galeon. Piotr Statorius opracowuje i wydaje pierwszą gramatykę języka polskiego: Polonicae gramaticae institution.1569Komisja biskupa Stanisława Karnkowskiego, której rok wcześniej nie wpuszczono do miasta, wjeżdża do Gdańska. Ustępując wobec króla Gdańsk przyjmuje tzw. statuty Karnkowskiego, wyszczególniające prawa królewskie na morzu. Miasto płaci monarsze odszkodowanie. W rzeczywistości statuty pozostają martwą literą.I - IV Na sejmie w Lublinie rozpoczyna się poważna dyskusja o unii polsko-litewskiej. Część Litwinów, będących przeciw unii, opuszcza Lublin (1 III). Chcąc przezwyciężyć opór Litwinów Zygmunt August wciela do Polski Podlasie (5 III) oraz Wołyń (27 V), a gdy to nie skutkuje, także województwo kijowskie (6 VI).1 VII Następuje zaprzysiężenie unii polsko-litewskiej. Polska i Litwa stają się jednym państwem ze wspólnym sejmem i senatem. Ma być przeprowadzana wspólna elekcja. Litwa zachowuje nazwę Wielkie Księstwo Litewskie oraz odrębną administrację.- Król wydaje dekret, na mocy którego senatorowie i posłowie do parlamentu Prus Królewskich zostają włączeni do sejmu polskiego. Tym samym następuje inkorporacja Prus Królewskich do Rzeczypospolitej. Prusy utrzymują jednak odrębny skarb oraz prawa sądowe. W Rakowie koło Sandomierza powstaje gmina ariańska. Posiadać ona będzie własną, bardzo dobrą szkołę i znaną daleko poza granicami Polski drukarnię.157014 IV Podpisanie tzw. zgody sandomierskiej pomiędzy poszczególnymi odłamami protestantów (z wykluczeniem arian), które gwarantują sobie wzajemną tolerancję religijną.IV Rozejm zawarty z Rosją w Moskwie kończy wojnę rozpoczętą w 1563 r.157228 lub 29 II Niespodziewanie umiera w Linzu żona Zygmunta Augusta, Katarzyna.7 VII Umiera Zygmunt August. Zostanie pochowany 12 II 1574 w katedrze wawelskiej. Ustalenie nadchodzącej elekcji. Interreksem zostaje prymas Polski, arcybiskup Jakub Uchański; senat przejmuje przygotowania do elekcji, która ma być elekcją viritim i odbywać się w Warszawie.15736 - 28 I W Warszawie zbiera się sejm konwokacyjny, który potwierdza wcześniejsze ustalenia, iż elekcja odbędzie się w Warszawie, a interreksem jest prymas Polski. Interreks ma prawo zwoływania sejmików oraz sejmu, a także pełni funkcje reprezentacyjne. 28 I W czasie sejmu konwokacyjnego uchwalono konfederację warszawską, gwarantującą między innymi pokój i opiekę wszystkim różnowiercom, także arianom.IV-V Pod wsią Kamień w pobliżu Warszawy, odbywa się pierwsza wolna elekcja w Polsce. Poważnych kandydatów do tronu jest trzech: car Rosji Iwan IV Groźny, arcyksiążę Ernest Habsburg oraz brat króla Francji Karola IX, Henryk Walezy.11 V Dzięki zręczności ambasadora Francji Jeana de Montluca oraz poparciu nuncjusza G. F Commendona Henryk Walezy zostaje wybrany na króla Polski. Warunkiem otrzymania przez niego korony jest zaprzysiężenie tzw. artykułów henrykowskich oraz spełnienie obietnic, które zawarto w umowie zwanej pacta conventa. Między innymi Henryk zaprzysięga tolerancję wyznaniową w Polsce oraz poślubienie Anny Jagiellonki.157421 II Koronacja Henryka Walezego na króla Polski w katedrze wawelskiej.18/19 VI Na wieść o śmierci brata Karola IX, króla Francji, Henryk Walezy potajemnie opuszcza Kraków. Pod Pszczyną dogania go podkomorzy koronny Jan Tęczyński i uzyskuje obietnicę, iż król powróci do Polski po uporządkowaniu spraw we Francji.24 VIII Senatorowie zebrani na zjeździe w Warszawie decydują, iż Henryk Walezy utraci koronę polską, jeśli nie wróci do Polski do 12 V 1575.15757 XI-15 XII Po jednodniowej konwokacji odbytej w październiku, rozpoczyna się sejm elekcyjny. Wśród znaczących kandydatów ponownie pojawiają się: cesarz Maksymilian Habsburg, car Iwan IV, ale także Alfons d'Este, książę Femary, oraz wojewoda siedmiogrodzki Stefan Batory.12 XII Wśród sporów i kłótni, prymas Jakub Uchański ogłasza cesarza Maksymiliana Habsburga królem Polski.15 XII Działając przeciw Habsburgowi, szlachta ogłasza królem Annę Jagiellonkę, dając jej za męża Stefana Batorego.1576 1 V Koronacja Stefana Batorego i Anny Jagiellonki w katedrze na Wawelu. Stefan Batory, nie czekając na zgodę całej szlachty, wyruszył do Polski po otrzymaniu wieści z pola elekcyjnego, dlatego też może być zaraz koronowany przez biskupa Karnkowskiego.15778 XII Po konflikcie Batorego z Gdańskiem w 1576 r. dochodzi do rozmów i podpisania w Malborku umowy króla z Gdańskiem. Król cofa miastu banicję i statuty Karnkowskiego, Gdańsk zaś przeprasza go, uznaje królem i płaci kontrybucję.- Duchowieństwo polskie oficjalnie przyjmuje uchwały soboru trydenckiego na synodzie prowincjonalnym w Piotrkowie, który obraduje pod przewodnictwem nuncjusza Wincentego Laureo oraz arcybiskupa Jakuba Uchańskiego. Rozpoczyna się wojna polsko-moskiewska o Inflanty. Zakończy się w 1582 r.1578Ustanowiono Trybunał Koronny. Jest to sąd apelacyjny, rozpatrujący odwołania od wyroków sądów szlacheckich we wszystkich sprawach karnych oraz cywilnych, poza zbrodniami przeciw monarsze lub państwu. Tym samym uszczuplono prerogatywy sądownicze monarchy. Utworzona zostaje piechota wybraniecka. Sejm przyjmuje prawo nobilitacji, które zapobiega przenikaniu do stanu szlacheckiego chłopów i mieszczan. Od tej chwili nobilitacje mają być wpisywane do konstytucji sejmowych. Wydano drukiem oraz wystawiono na scenie Odprawę posłów greckich Jana Kochanowskiego.157930 VIII W wojnie z Moskwą o Inflanty Polacy zdobywają Połock.- Dzięki pomocy Stefana Batorego kolegium jezuickie w Wilnie zostaje przekształcone w drugi polski uniwersytet. Piotr Skarga wydaje Żywoty świętych.15805 VIII W wojnie z Moskwą o Inflanty Polacy zdobywają Wielkie Łuki. W Krakowie ukazują się drukiem Treny Jana Kochanowskiego. Na zlecenie kanclerza Jana Zamoyskiego włoski architekt Beroard Moranda przygotowuje projekt, a następnie kieruje budową Zamościa.1581W wojnie z Moskwą o Inflanty Jan Zamoyski oblega Psków (aż do rozejmu w r. 1582). Umiera Mikołaj Sęp Szarzyński. Większość jego prac zaginęła, zachowały się Rytmy albo Wiersze polskie. Powołanie trybunału na Litwie na wzór Trybunału Koronnego.158215 I Podplsanie rozejmu w Jamie Zapolskim, który kończy wojnę z Moskwą o Inflanty. Polska uzyskuje ziemię połocką, Wieliż oraz Inflanty.4 X W Polsce wprowadzony zostaje kalendarz gregoriański, oparty na dokładniejszych badaniach astronomicznych. Niweluje on powstałą przez kilkanaście wieków różnicę dziesięciu dni między kalendarzem naturalnym a kalendarzem juliańskim. Po 4 października nastąpił od razu dzień 15 października.158426 V Ścięcie Samuela Zborowskiego, magnata, którego w 1574 r. skazano na banicję za zamordowanie kasztelana Jędrzeja Wapowskiego. Lekceważąc wyrok, Zborowski wrócił do kraju i wystąpił przeciw królowi i Janowi Zamoyskiemu. Skazany został na śmierć przez kanclerza, co spowodowało zaostrzenie stosunków pomiędzy królem a obozem magnackim.158612 XII W Grodnie umiera Stefan Batory; pochowano go w katedrze wawelskiej w Krakowie.15872 II - 9 III Odbywa się konwokacja. Pojawiają się liczni kandydaci do tronu polskiego: arcyksiążęta habsburscy Ferdynand, Maciej, Ernest oraz Maksymilian; car Fiodor; królewicz Zygmunt Waza oraz nieokreślony "Piast", którego popiera kanclerz Zamoyski. Ta ostatnia kandydatura odpada stosunkowo szybko, wobec obaw szlachty, iż Zamoyski jest owym "Piastem" i chce korony dla siebie.VIII W Warszawie odbywa się sejm elekcyjny.19 VIII Część szlachty, pod przywództwem Zamoyskiego, Karnkowskiego i Opalidskiego, ogłasza królem Zygmunta Wazę. Ich przeciwnicy, zgrupowani wokół Zborowskich, trzy dni później wybierają arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. Walka o tron polski. Zygmunt Waza przybywa do Polski i przez Gdańsk podąża ku południu. Do Polski wkracza również Maksymilian. Stronnicy Wazy zwołują zjazd do Wiślicy, Maksymiliana zaś do Mogiły. Od października do początku grudnia Maksymilian bezskutecznie oblega Kraków broniony przez Zamoyskiego, aż w końcu odstępuje od murów miasta.9 XII Do Krakowa wkracza Zygmunt Waza.27 XII Odbywa się koronacja Zygmunta Wazy w katedrze wawelskiej.158824 I Zwycięstwo Jana Zamoyskiego nad Maksymilianem Habsburgiem i jego stronnikami pod Byczyną. Maksymilian dostaje się do niewoli.- Wydano tzw. tneci statut litewski. Akademia Krakowska powołuje do życia szkołę średnią przygotowującą do studiów. Egzystencję materialną gimnazjum zabezpiecza kilkanaście lat później (1619) Bartłomiej Nowodworski.15895 III-23 IV Obrady sejmu pacyfikacyjnego. Kanclerz Jan Zamoyski przedstawia przygotowany przez siebie projekt reformy państwa. Proponuje usprawnienie przeprowadzania elekcji przez skrócenie bezkrólewia oraz głosowanie większościowe. Postuluje wykluczenie Habsburgów z grona kandydatów do tronu polskiego, co staje się przyczyną odrzucenia tych propozycji.1590Powstają okazałe renesansowe rezydencje magnackie: w latach 1590-1621 zamek Krasickich w Krasiczynie, w l. 1591-1606 rezydencja Leszczyńskich w Baranowie według projektu włoskiego architekta Santi Gucciego.1592Pierwsze powstanie kozackie na Ukrainie pod wodzą Krzysztofa Kosińskiego, który wraz ze swoimi poddanymi atakował dobra Wiśniowieckich i Ostrogskich.31 V Ślub króla Zygmunta Wazy z arcyksiężniczką Anną Habsburżanką.15932 II Krzysztof Kosiński poddaje się pospolitemu ruszeniu. Ginie w tym samym roku.- Ukazuje się Nowy Testament w przekładzie jezuity Jakuba Wujka.1594Zygmunt Waza, po zgodzie sejmu w 1593 r., udaje się do Szwecji, aby przejąć władzę po ojcu.19 II Koronacja Zygmunta na króla Szwecji, po wydaniu przez niego "zaręczenia królewskiego" gwarantującego prawa ludności i jej przywileje.- Jan Zamoyski zakłada Akademię w Zamościu, która po jego śmierci (1605) znacznie podupada i traci znaczenie.1595Wybucha powstanie kozackie pod wodzą Semena Nalewajki. W północnym skrzydle zamku królewskiego na Wawelu wybucha pożar, który niszczy całe renesansowe skrzydło zamku. Pożar jest jedną z przyczyn przenosin króla do Warszawy. Zamek zostanie odbudowany w stylu barokowym.1596X Na synodzie w Brześciu ogłoszona zostaje unia Kościoła prawosławnego z łacińskim.- Drugi rok powstania kozackiego pod wodzą Semena Nalewajki. Wobec zawarcia unii brzeskiej Kozacy wysuwają żądania skierowane przeciw nowo powstałemu Kościołowi unickiemu. Powstanie kończy się wraz z osaczeniem Semena Nalewajki pod Sołonicą przez wojska magnackie.159711 IV Ścięcie przywódcy buntu Nalewajki w Warszawie:- Pierwsze wydanie Kazań sejmowych księdza Piotra Skargi, rozpraw politycznych o życiu w Rzeczypospolitej i jego wadach. Wobec przeprowadzki Zygmunta III Wazy do Warszawy Zamek Królewski w Warszawie poddany jest gruntownej przebudowie (do r. 1619).159810 II Umiera królowa Anna Jagiellonka.1599VII Detronizacja Zygmunta Wazy w Szwecji na rzecz małoletniego syna Władysława, pod warunkiem, że Władysław zostanie wychowany w Szwecji w wierze luterańskiej. Wobec niespełnienia tego warunku Szwedzi przekazują koronę Karolowi Sudermańskiemu, kuzynowi Zygmunta.- Ukazuje się pełne tłumaczenie Biblii Jakuba Wujka. Tłumacz zmarł przed wydaniem swojego dzieła.1600Jan Zamoyski przewodzi wyprawie na Wołoszczyznę. Jej celem jest uniemożliwienie Michałowi Walecznemu zjednoczenia Mołdawii i Wołoszczyzny pod berłem niezależnym od Rzeczypospolitej. Całość działań polskich w księstwach naddunajskich jest zgodna z wizją Jana Zamoyskiego, by granicę Rzeczypospolitej oprzeć na Dunaju, podporządkowując jej Mołdawię, Wołoszczyznę oraz Siedmiogród w postaci lenn.26 III Zygmunt III włącza Estonię do Polski. Doprowadza to do wojny polsko-szwedzkiej, której pierwszy etap trwa do 1611 r. Szwedzi zajmują prawie całe Inflanty. |