wschod_6

Lemur zaprasza

Egipt obejmował obszar ok. 1 mln km2.
Granicą na zachodzie były wielkie oazy, na wschodzie - Morze Czerwone, na południu
- I katarakta, na północy - rozlewisko Delty Nilu sięgające Morza Śródziemnego.
Zaledwie ok. 30 tys. km2 . obszaru zajęte było pod uprawy. Obszar
ten znajdował prawie wyłącznie w dolinie Nilu. Nil wyznaczał więc charakter
kraju, dzieląc go na Egipt Dolny (Deltę) i Górny (wąską dolinę biegnącą
od I katarakty do nasady Delty).(Patrz mapa - Starożytny Egipt)

Ślady pobytu człowieka w Egipcie sięgają ok. 3000
r. p.n.e. Już wtedy zarysowały się różnice między Deltą a Doliną
Nilu. Miało to znaczenie dla dalszego rozwoju kraju. Mieszkańcy Delty
zajmowali się rolnictwem i hodowlą. W III tysiącleciu wytworzyły się
zaczątki wspólnot gminnych i wspólnej gospodarki. Na tym obszarze zrodziły
się elementy kultury egipskiej, początki kalendarza opartego na obserwacjach
przyrody, kult sił natury. Na południu obok rolnictwa rozwinęło się łowiectwo.
Świadczy o tym obfitość broni, a także sceny łowieckie przedstawiane na
ceramice i plastyce. W tym też okresie prawdopodobnie wytworzyły się większe
jednostki terytorialne zwane nomos. Egipt kilkakrotnie ulegał rozbiciu. Przeważała
jednakże tendencja do centralizacji, integracji, wywołanej warunkami
naturalnymi, przede wszystkim Nilem. Szczególną rolę odgrywał w Egipcie
system irygacyjny - rozbudowana sieć basenów, grobli i kanałów. Od
sprawnego funkcjonowania tego systemu zależał byt ludności.

Według tradycji zjednoczenie Egiptu było dziełem Menesa.
Był on założycielem pierwszej dynastii, pochodzącej z Tinis w środkowym
Egipcie. Zjednoczenie Egiptu było procesem długotrwałym. Dokonało się ono
drogą podboju Egiptu Dolnego przez Egipt Górny. Społeczeństwo mniej
cywilizowane narzuciło panowanie bardziej rozwiniętemu i osiadłemu społeczeństwu.
Oznaką tego zjednoczenia było przyjęcie przez panującego dwóch koron:
Dolnego i Górnego Egiptu oraz przyjęcie tytułu: król Dolnego i Górnego
Egiptu. Historię zjednoczonego państwa można podzielić na trzy zasadnicze
okresy: Starego, Średniego i Nowego Państwa, oddzielone okresami przejściowymi,
charakteryzującymi się załamaniem państwowości egipskiej.

Stare Państwo /2850-2250/

Państwo stworzone przez władców I dynastii miało
początkowo charakter patriarchalny. Nie przypominało ono późniejszego
organizmu państwowego. Był to okres przemian wywołanych ustabilizowaniem się
życia państwowego. W tym czasie wytworzył się despotyzm. Początkowo król
zarządzał państwem jak swoją ojcowizną przy pomocy członków rodziny i
nazywany był ojcem. W miarę rozrastania się funkcji państwowych urzędy zaczęto
obsadzać ludźmi nie należącymi do rodziny królewskiej. Ci ludzie za swe usługi
otrzymywali ziemię w użytkowanie. W ten sposób zaczęły tworzyć się
wielkie majątki ziemskie i własność prywatna. Ziemia nadal pozostawała własnością
panującego, ale w praktyce funkcje do których przywiązana była własność
ziemska były dziedziczone w tej samej rodzinie, zwłaszcza zarząd jednostki
terytorialnej - nomos. Drugim wielkim posiadaczem ziemskim były świątynie.
Miały one uprzywilejowaną pozycję. Świadczy o tym fakt zwalniania od robót
publicznych oraz przydzielanie im niewolników. Liczba niewolników nie była
wtedy jeszcze zbyt duża. Podstawową siła robocza był chłop, którego przy
ówczesnej strukturze społeczeństwa trudna by było nazwać wolnym. Chłop
poddawany był kontroli ze strony państwa. Pilnie rejestrowano stan jego
posiadania. Zmuszony był do pracy przy budowie i utrzymaniu kanałów. Zobowiązany
był do składania danin na rzecz panującego. Praca chłopa była ciężka.
Musiał on np. w upalne dni czerpać taką ilość wiader by uchronić przed
wysuszeniem ziemię, ok. 4000 wiader na hektar. Dodatkowym obciążeniem chłopa
były podróże panującego. Chłop wówczas musiał utrzymać panującego wraz
z dworem.

Centralna
postacią w państwie był panujący. Z czasem z władcy patriarchalnego
przekształcił się on w despotę. Szczególna atmosfera religijna, jaka panowała
w społeczeństwie sprzyjała rosnącej wszechpotędze władcy. Władcy był
naczelnikiem wojskowym. Był on również uważany za obdarzonego właściwościami
magicznymi łącznika między światem bogów, tajemnych sił przyrody a społeczeństwem,
którego byt zależał od niego.

Szczytowy rozwój Starego Państwa nastąpił w
czasach rządów III i IV dynastii /2650-2250/. Władza panującego stale
wzrastała. Znalazło to wyraz w budowie ogromnych zespołów grobowych - piramid. Nie znane są szczegóły przemian, jakie zaszły w czasie panowania IV
dynastii. Faraon Chefren przyjął wtedy tytuł syna boga Ra. Władca
przestał być bogiem, stał się synem boga, którego kult się rozwinął. Za
czasów V i VI dynastii budowane są mniejsze piramidy, natomiast powstają
liczne świątynie boga Ra. Rozbudowie uległy grobowce urzędników. Te fakty
zdają się świadczyć o osłabienie władzy panującego, pozbawionego teraz
swej boskości. Dowodem przemian było wytworzenie się zasady dziedziczności
urzędów, zwłaszcza terytorialnych. Spowodowało to wyodrębnienie się księstw
dzielnicowych. Wzrosło obciążenie podatkowe ludności. To spowodowało, że
VI dynastia traciła na znaczeniu, zaznaczał się rozkład aparatu państwowego.

Pierwszy Okres Przejściowy /2250-2050/
Władza królów uległa osłabieniu. Obok dawnych form
gospodarczych, sprowadzających się wyłącznie do inicjatywy państwa pojawiły
się samodzielne akcje poszczególnych naczelników dzielnicowych, świątyń
czy bardziej samodzielnych jednostek. To spowodowało przyspieszenie rozkładu
politycznego i gospodarczego, zaostrzenie się stosunków społecznych oraz
doprowadziło do walk o charakterze klasowym. W stolicy, gdzie gromadziło się
najwięcej zarówno bogaczy jak i biedoty doszło do rewolucji społecznej. Do
rozprzężenia doszło w całym kraju. W takich warunkach do większego
znaczenia doszli władcy dzielnicowi. Zajęli oni miejsce dotychczasowej władzy
centralnej. Stali się niezależnymi książętami, rozporządzającymi siłą
zbrojną. Z czasem opanowano chaos, zaczęły kształtować się normalne
stosunki. Wyrazem tego było utworzenie dwóch poważniejszych ośrodków państwowych:
w Dolnym Egipcie ze stolicą w Herakleopolis, oraz w Górnym Egipcie ze stolicą
w Tebach. Prawdopodobnie obawa przez plemionami koczowników zagrażających
Egiptowi przyspieszyła formowanie się państwa w Dolnym Egipcie. Jednakże
rola ponownego zjednoczenia i zreorganizowania państwa egipskiego przypadła
Tebom. Stały się one na przeszło tysiąc lat głównym ośrodkiem kraju.

Średnie Państwo /ok. 2050 - 1778/
Zjednoczenia kraju ok. 2050 r. dokonali tebańscy
władcy dynastii XI. Dokonało się ono wśród walk z książętami
dzielnicowymi. Nowi władcy, chcąc ograniczyć władze książąt wprowadzili
nowy podział terytorialny, a także osadzili stanowiska naczelników nomów
nowymi urzędnikami. Królowie tej dynastii, zwłaszcza dynastii XII nosili
imiona Amenhotepów i Sezostrisów. Główną uwagę poświęcili
oni sprawom zagranicznym. Celem wypraw wojennych była przede wszystkim Nubia.
By nie dopuścić do ponownego osłabienia aparatu państwowego XII dynastia
podjęła wysiłek przebudowy państwa. Chodziło też o to, by osłabić pozycję
naczelników nomów. Posiadający dotąd władzę naczelnicy nomów stali się
urzędnikami nie mogącymi zagrozić całości i jedności państwa. Zaznaczający
się już w okresie przejściowym proces postępującego zróżnicowania społecznego,
wyodrębniania się rzemiosła, poczyniły dalsze postępy. Głównymi centrami
kraju stały się nowo powstające miasta zasiedlane przez nowe warstwy ludzi.
Stworzony został aparat urzędniczy z wezyrem na czele pełniącym funkcje
pierwszego ministra.

W polityce zagranicznej XII dynastia wykazała duża
aktywność. Energiczniej eksploatowano złoża miedzi na Półwyspie Synaj,
podejmowano ekspedycje do kraju Punt /prawdopodobnie Arabia/ po kadzidło i
wonności. Zagrożone granice Egiptu od strony Palestyny wzmocniono
fortyfikacjami. Szczególną pozycję w polityce zagranicznej zajmowała Nubia.
Władcy XII dynastii powzięli plany podboju tego kraju z uwagi na możliwość
zabezpieczenia południowej granicy przed najazdami nomadów, możliwość
intratnej wymiany handlowej z plemionami mieszkającymi nad górnym Nilem i
eksploatowanie bogatych złóż złota. Ostatecznego podboju Nubii i
zorganizowania tego kraju jako prowincji dokonał Sezostris III.

Drugi Okres Przejściowy /1778-1680/
Osiągnąwszy szczytowy okres rozwoju za czasów XII
dynastii Średnie Państwo szybko zaczęło chylić się ku upadkowi. Załamanie
świetności państwo nastąpiło za panowania następnej dynastii. W tym czasie
pojawili się uzurpatorzy, kraj rozpadł się na dzielnice. Struktura państwa
nie uległa jednak zmianie, świadczyło by to o trwałości dzieła faraonów
XII dynastii. Słabość Egiptu wiązała się prawdopodobnie z brakiem
wybitnych władców, jakich nie brakowało w poprzedniej dynastii. W każdym
razie Egipt nie był przygotowany do odparcia najazdu Hyksosów. Pojawienie się
tych ostatnich zapowiadało nową fazę historii dla całego Wschodu.

Nowe Państwo i Rozpad Egiptu /1580-1080/
O podboju Egiptu przez Hyksosów nie zachowało się
dużo wiadomości. Nazwa najeźdźców oznacza nazwę władców obcych krajów.
Podbój Egiptu przez Hyksosów nie był aktem jednorazowym. Przybysze, korzystając
z osłabienia władzy w Egipcie, osiedlali się w Delcie, stopniowo obejmując
cały kraj swoim panowaniem. Stało się to prawdopodobnie z końcem XVIII w.
Pierwsi władcy zwani Wielkimi Hyksosami rządzili jako XV dynastia /do 1680/.
Następna XVI dynastia zwana jako Mali Hyksosi panowali do 1580 r. byli
ograniczeni do Dolnego Egiptu. W Tebach w płd. Egipcie wytworzyło się
niewielkie państwo, podległe początkowo Hyksosom. Stopniowo rosło ono w siłę.
W końcu XVII dynastia rozpoczęła walkę o wyzwolenie kraju spod rządów najeźdźców.
Ponad stuletni okres panowania Hyksosów był dla Egiptu okresem ciężkiej próby,
ale także i nauki. Najeźdźcy przynieśli ze sobą ulepszona broń. Teby
przygotowując się do walki Hyksosami przyswoiły sobie nową broń, hełmy,
tarcze, miecze, metalowe groty, a także rozwinęli hodowlę koni oraz
wprowadzili wozy bojowe. Walki toczyły się początkowo ze zmiennym szczęściem.
Decydujący zwrot nastąpił za rządów Kamose. Jego brat Ahmose
wyparł Hyksosów z Egiptu. Po wyparciu Hyksosów ponownie wprowadził on
panowanie egipskie w Nubii i wcielił ja do Egiptu. Podjął wyprawę do Syrii i
rozciągnął zwierzchnictwo nad miastem Byblos w Fenicji. Wyprawa ta wytyczyła
kierunek kolejnej ekspansji Egiptu. Konsekwencją najazdu Hyksosów było wyjście
Egiptu z izolacji politycznej. Politykę ekspansji należy rozumieć jako akt
samoobrony, próbę niedopuszczenia do powtórnego zagrożenia Egiptu ze strony
Azji.

XVIII dynastia rozpoczęła podbój Palestyny,
Fenicji i Syrii. Możliwe to było z uwagi na to, że dysponowała
zreorganizowaną armią składająca się w dużej mierze z najemników oraz
zasobami z kopalń złota w Nubii. Ok. 1525 r. Amenhotep I dotarł
do Eufratu, ale podboje jego nie były trwałe. Pokojowe rządy królowej Hatszepsut
doprowadziły do utraty zdobyczy. Twórcą wielkiego państwa egipskiego /1491-1436/
stał się dopiero Totmes III (uważany za jednego z największych władców
w historii). Podjął on 17 wypraw wojennych, żadnej z nich nie przegrał.
Rozszerzył znacznie granice państwa. Nowe zdobyte terytoria częściowo zarządzane
były przez namiestników egipskich. Rządy w dalszym ciągu sprawowali
miejscowi władcy, jednakże załogi egipskie rozmieszczone w kilku punktach
czuwały nad uległością kraju. Za czasów panowania XVIII dynastii zmienił
się charakter władzy panującego. Coraz bardziej występował świecki,
bardziej ziemski charakter władcy. Jego wola czy osobista zachcianka nadawała
ton rządom. Nowym elementem było narastanie gospodarczej i politycznej roli
kapłanów, głównie boga Amina tebańskiego. Jego świątynia w Tebach dzięki
łupom wojennym i nadaniom królewskim stała się potęgą. Do szczególnego
znaczenia doszedł arcykapłan boga Amona, który zajął drugie miejsce po
panującym. Zaczęły dojrzewać konflikty polityczne. Walka o władzę pomiędzy
faraonem a kapłanami Amona stała się głównym konfliktem w najbliższym
okresie dziejów Egiptu.

U schyłku XVIII dynastii pozycja Egiptu nie byłą
już taka silna. Sytuację taką spowodowała reforma religijna i walka z kapłanami
Amona. Amenhotep IV próbował zastąpić kult Amona nowym kultem Atona.
Wiązało się to z nowa sytuacją społeczną w Egipcie. Do głosu zaczęli
dochodzić nowi ludzie, często obcego pochodzenia. Odnosili się oni niechętnie
do starego i niezrozumiałego la nich kultu. Szukali bogów sobie bliższych. Amenhotep
IV zapoczątkował politykę zerwania z przeszłością. Wyrazem tego była
zmiana imienia na Echnaton, przeniesienie stolicy z Teb do Tell-el-Amarna
w środkowym Egipcie. Tam też była główna siedziba kultu boga Atona. Wg Echnatona
Aton miał być najwyższym bóstwem państwowym. Jednakże polityka Echnatona
odbiła się niekorzystnie na sytuacji gospodarczej kraju. Cała struktura
ekonomiczna kraju uległa zachwianiu. Na pogarszającą się sytuację w Syrii, Echnaton
nie zwracał uwagi zajęty reformą religijną. Chłopi przywiązani do
starej religii zaczęli stawiać opór. Ponadto powstawała silna opozycja składająca
się z kapłanów i wojskowych. Echnaton został odsunięty od władzy.
Jego następca powrócił do starego kultu.

Dla
zapewnienia bezpieczeństwa kraju dynastia XIX podjęła zadanie odzyskania wpływów
w Syrii. To zadanie było tak ważne, że przy wyborze następnego władcy nie
liczono się z wolą Amona, opiniami jego kapłanów. Oznaczało to dalsze
oderwanie się od tradycji i było następnym krokiem do zeświecczenia Egiptu.

Centrum polityczne kraju zostało przeniesione na północ.
Stamtąd można było skutecznie prowadzić walkę z Syrią. Taka decyzja
spowodowała wzrost napięcia pomiędzy kapłanami boga Amona i ośrodkiem tebańskim
a dynastią. Pierwszą próbę odzyskania Syrii podjął Seti I, ale udało
mu się podporządkować tylko Palestynę i Fenicję. Dalsze walki prowadził Ramzes II
/1291-1224/. Bitwa pod Kadesz w 1286 r. nie przyniosła
rozstrzygnięcia. W 1270 r. zawarto pokój, pierwszy znany z
historii. Na mocy tego pokoju Egipt zatrzymał Palestynę i Fenicję, Syria
natomiast pozostała poza strefą wpływów hetyckich.

Czynnikiem, który zaważył na przerwaniu walk o
Syrie, był coraz większy napór od zachodu plemion libijskich. Za rządów Merenptaha,
następcy Ramzesa II, nastąpiła wielka inwazja Libijczyków. Faraon
pokonał ich z trudem, niebezpieczeństwo nie zostało jednak zażegnane. Napór
Libijczyków ponowił się. Wysiłek podporządkowania Libijczyków Egiptowi
podjęła XX dynastia. Wysiłek ten zakończył się powodzeniem za Ramzesa
III. Egiptowi zaczęli z kolei zagrażać tzw. Ludy Morskie - Filistyni. Ramzesowi
III z trudem udało się zatrzymać ich u granic Egiptu. Walki jednak
wyczerpały państwo. W związku z tym następcy Ramzesa III noszący
wszyscy imię Ramzes /stąd dynastia Ramesydów/ starali się za
wszelką cenę prowadzić politykę pokojową. Zapłacił za to Egipt utratą
Fenicji i Palestyny. Czynnikiem, który wpłynął na osłabienie Egiptu, było
coraz powszechniejsze wprowadzanie żelaza. Egipt do tego nie był przygotowany,
a produkcja żelaza związana z metalurgią brązu została zachwiana.

Prowadzenie wielkiej polityki zdobywczej i obronnej
przez Egipt przez kilka wieków wymagało wielkich ofiar ze strony społeczeństwa.
Skład społeczeństwa uległ w tym czasie głębokiej zmianie. Skutek różnicowania
społecznego przyspieszony został w Egipcie na skutek przesiedlania obcych
plemion. Egipcjanie zaczęli stronić od służby wojskowej. Służba wojskowa
stawała się bardzo uciążliwa i prowadziła do ubożenia ludności, zwłaszcza
zasobniejszej. W miarę jak Libijczycy stawali się zorganizowaną siła wojskową,
społeczeństwo musiało opłacać wojska najemne. Rozpoczął się okres walk
społecznych niespotykanych w poprzednich epokach. Przeniesienie centrum władzy
wpłynęło na zubożenie ludności Teb. Trudności gospodarcze opóźniały
dostawy żywności. Walka nie przynosiła spodziewanych łupów czy napływu
danin. Wyczerpała ona gospodarkę egipską. Pojawił się głód, wystąpiła
drożyzna zboża, prosa i jęczmienia. Zaczęto plądrować grobowce królewskie.
Szczególnie charakterystycznym zjawiskiem był natomiast wzrost majątków świątynnych.
Powstało państwo świątynne, odrębne od państwa podległego władzy panującego.
To wszystko uszczuplało pozycję panującego. Nie potrafił on poskromić szerzącej
się wśród urzędników korupcji. Wyprawy wojenne spowodowały napływ
niewolników. Byli oni kierowani do pracy w kopalniach Nubii, przy wydobywaniu
miedzi na Synaju czy w kamieniołomach. Liczba niewolników rosła również w
wielkich majątkach świątynnych.

Niezdrowe stosunki społeczne panujące w Górnym
Egipcie doprowadziły za Ramzesa XI do wybuchu rewolucji. Wmieszali się
w nią najemnicy libijscy. Ruch został stłumiony. Wykazał jednakże zupełną
słabość władzy centralnej. Wtedy władzę w Górnym Egipcie zajął Herihor.
Był on wybitnym żołnierzem. Pozycję swoją wzmocnił przez wybranie go
arcykapłanem boga Amona. W Dolnym Egipcie na władcę narzucił się Smendes.
Ramzes XI zmarł ok. 1080 r. Wtedy Egipt faktycznie
rozpadł się na dwie części. Władcy obu dzielnic zaliczani byli do jednej
XXI dynastii.

Religia Egipska

Faraon początkowo utożsamiany był z bogiem Ra.
Następnie przyjął tytuł syna boga Ra. Każde miasto miało swoją świątynię
z własnym bóstwem.

Religia egipska dzieliła się na oficjalną religię
państwową oraz na codzienną religię zwykłych ludzi. Na religię oficjalną
składały się sprawowany w najważniejszych świątyniach kult i obchodzone święta.
Kult opierał się na zasadzie wzajemności. Król, a faktycznie występujący w
jego imieniu kapłani, zaspakajali potrzeby bogów i dbali o ich wizerunki. W
zamian za to bogowie zamieszkiwali w swoich wizerunkach i okazywali swoją łaskę
królowi, a za jego pośrednictwem całemu społeczeństwu.

Religia egipska związana jest przede wszystkim z
kultem płodności. Była przez to związana z ziemią. Egipcjanie byli
pierwszymi, którzy stworzyli systemy teologiczne. Istniały trzy teologie. W
teologii heliopolitańskiej (nazwa pochodzi od miasta Heliopolis - miasto słońca)
czynnikiem sprawczym świata było słońce. W religii tej istniały trzy
hipostazy - trzy bóstwa: Chepri - młody bóg, wytacza słońce na nieboskłon,
utożsamiany ze skarabeuszem; Ra lub Re - słońce w południe, przedstawiany
z dyskiem słonecznym i głową sokoła; Atum - słońce zachodzące. Zgodnie
z tą religią Re-Atum-Chepri stworzył się sam. Ze swojego nasienia stworzył
parę bóstw - Szu /powietrze/ i Tefnut /wilgoć/. Oni z kolei spłodzili dwóch
bogów i dwie boginie: Ozyrysa, Seta, Izydę i Neftydę. Tych dziewięciu bogów
było najpopularniejszych. Wszystkich bogów było ponad 350. Religię z tak
licznymi bóstwami nazywamy politeizmem. Nadawanie bogom cech zwierzęcych
nazywamy zoomorfizmem.

W okresie Średniego Państwa kult boga Re ustąpił
miejsca kultowi Amona z Teb.

Szczególne miejsce w religii egipskiej zajmował Ozyrys - bóg świata podziemnego. Wraz z kultem Ozyrysa pojawia się sprawa
życia pozagrobowego. W okresie Starego Państwa religia nie zajmowała się
losem zwykłego człowieka. Na groby sypano jęczmień. Był on symbolem
zmartwychwstania. Tylko dla królów budowano wielkie grobowce zwane piramidami.
Za czasów Państwa Średniego każdy mógł uzyskać zbawienie. Musiał jednak
spełnić pewne warunki: należało zachować ciało, od wczesnej młodości
należało inwestować w życie wieczne, należało zdobyć pieniądze na
mumifikację oraz figurki Uszepti, a także szczęśliwie przejść sąd Ozyrysa.
Po śmierci dusza płynęła na sąd Ozyrysa. W czasie podróży pojawiały się
demony. Dla ich odpędzenia konieczne było posiadanie "Księgi umarłych" i
wypowiedzenie odpowiedniego zaklęcia. Kiedy wreszcie zmarły dotarł do Ozyrysa
wprowadzany był przed jego oblicze przez Anubisa. Na jednej szali kładziono pióro
- symbol bogini sprawiedliwości i ładu moralnego - Amat. Wtedy też zmarły
odbywał spowiedź negatywną - mówił czego nie zrobił - wobec czterdziestu sędziów.
Po odbyciu spowiedzi serce zmarłego kładziono na drugiej szali. Wyniki ważenia sprawdzał Anubis, a zapisywał Tot. Ceremonii ważenia
towarzyszył pożeracz zmarłych. Jeżeli waga drgnęła - zmarły był pożerany,
jeżeli wynik był pozytywny - Horus prowadził zmarłego przed Ozyrysa. Ten
wpuszczał go na pola Jaaru. Wizja świata zbawionych przypominała świat
ziemski. Kopano kanały, uprawiano pola itp. Posiadane przez zmarłego figurki
Uszepti pozwalały mu spokojnie odpoczywać, one wykonywały pracę za niego. (Patrz zdjęcie - Sąd zmarłych i waga sprawiedliwości)

Aby uzyskać zbawienie konieczne było zachowanie ciała.
Po śmierci zmarłego odnoszono do miejsca balsamowania w towarzystwie
zawodowych płaczek. Zmarły oddawany był w ręce paraszytów - kapłanów
zajmujących się balsamowaniem. Ze względu na ciągłe obcowanie z trupami
oraz zapach budzili odrazę.

W zależności od zamożności zmarłego dokonywano
jednego z trzech sposobów mumifikacji:

o
tani
- umycie, wrzucenie do basenu z solą. Po upływie kilku dni wyciągano i
grzebano obok grobowców dostojników, by mógł się żywić tym, co spada z
ich stołu,

o
średni
- wnętrzności usuwano przez odbyt, mózg wyciągano przez nos, następnie
wrzucano do basenu z solą. Dalej był proces podobny do pierwszego.

o
najdroższy - kapłan rozcinał ciało od mostka do wzgórka łonowego, usuwając
wszystko oprócz serca (potrzebne było na sądzie Ozyrysa). Mózg wyciągano
przez nos. Sterylizowano jamę ustną, dokonywano dehydracji - osuszenia
natronem lub sodą kaustyczną, następnie smarowani wonnymi olejkami. Wnętrze
ciała wypełniani natronem, wonnymi żywicami, brzuch wypełniano słomą
zmieszaną ze smołą. Następnie całe ciało pokrywani sodą kaustyczną i
pozostawiano na ok. 40 dni. Po tym okresie usuwano z ciała materiał wypychający,
wypychano ponownie piaskiem i gliną oraz kawałkami materiału nasączonego
wonnościami takimi jak mirra i cynamon oraz trocinami. Całe ciało nacierano
maściami, płynnymi żywicami, następnie bandażowano i ozdabiano amuletami,
biżuterią. Metoda była na tyle skuteczna, że kiedy w 1881 r. odkryto
mumie Setiego I i odwinięto bandaże, ciało było bardzo dobrze
zakonserwowane.

Kultura

Wierzenia w życie pozagrobowe łączył się z
konieczności inwestowania w grobowce. Największe z nich wznoszone dla władców
nazwano piramidami. Ich budowa świadczy o wzroście władzy panującego.
Pierwszym budowniczym piramid był Dżozer, władca III dynastii. Następne
piramidy powstawały w czasie IV dynastii. Największe i najdoskonalsze piramidy
wznieśli Chufu (Cheops), Chafra (Chefren) i Menkaura (Mykerinos). Najwyższą
piramidą jest piramida Cheopsa. Liczyła ona ponad 150 m wysokości.
Sama piramida była jedynie fragmentem zespołu grobowego. Wznoszono także
prostokątną kaplicę przeznaczoną do składania ofiar zmarłemu oraz świątynię
pełną posągów władcy. Dopiero ostatnim elementem była piramida, w której
środku, poniżej poziomu ziemi, znajdowała się komora grobowa.

Do dziś budzą wiele pytań kwestie związane z obróbką
kamieni na budowę piramid, kwestie transportu i dźwigania potężnych bloków. (Patrz zdjęcie - Piramidy w Gizeh i sfinks)

Od III tysiąclecia Egipcjanie posługiwali
się
pismem. Były trzy rodzaje pisma: hieroglify - święte pismo o charakterze
obrazkowym; pismo hieratyczne - kapłańskie, będące uproszczeniem hieroglifów:
pismo demotyczne /od słowa demos - lud/ - ludowe, które powstało dopiero w
I tysiącleciu.

W III tysiącleciu powstał też kalendarz
egipski. Był to kalendarz rolniczy. Zawdzięczał on swoje powstanie
obserwacjom wylewów Nilu, powtarzających się przeciętnie co 365 dni. Wylew
Nilu w okolicach Memfis /stolica Starego Państwa/ zbiegał się ze słonecznym
wschodem gwiazdy Sothis /Syriusz/. Dniem tym oznaczano początek roku. Rok
dzielono na trzy pory: wylewu, siewu i zbiorów. Następnie dzielono je na dwanaście
trzydziestodniowych miesięcy, uzupełnianych pięcioma dniami dodatkowymi. Taki
rok urzędowy był jednak prawie o 6 godzin krótszy od roku astronomicznego.
Cztery lata dawały 1 dzień spóźnienia, by dopiero po 1460 latach początek
roku i wschód Syriusza wypadał w ten sam dzień. Ten kalendarz odegrał ważną
rolę przy ustalaniu chronologii egipskiej, jak i chronologii całego starożytnego
Wschodu. (Patrz zdjęcie - Zabytki kultury egipskiej)