Lemur zaprasza
Hydry wojny i hydry cywilizacji w poezji Tadeusza Różewicza. Tadeusz Różewicz urodził się w 1921 roku, więc jest reprezentantem pokolenia Kolumbów. [Kolumbowie - okres lenie zaczerpnięte z powies ci Romana Bratnego Kolumbowie rocznik 20] W czasie wojny ukończył tajną podchorążówkę i walczył w oddziałach partyzantki Armii Krajowej. Wojna była dla Różewicza szokiem, po którym nie potrafił znaleźć swego miejsca w s wiecie. Został okaleczony psychicznie, o czym mówi w wierszu Ocalony. Utwór jest s wiadectwem kataklizmu, który ogarnął s wiat i którego uczestnikami stali się reprezentanci pokolenia rówies nego Różewiczowi. Podmiot liryczny, poeta, był s wiadkiem wydarzeń, które relacjonuje: Człowieka tak się zabija jak zwierzę widziałem furgony porąbanych ludzi którzy nie zostaną zbawieni. Autor wprawdzie ocalał fizycznie [Mam dwadzies cia cztery lata ocalałem prowadzony na rzeź], ale nie ocalał system wartos ci moralnych, niezbędnych człowiekowi do życia. Wojna dowiodła, że: Pojęcia są tylko wyrazami: cnota i występek prawda i kłamstwo piękno i brzydota męstwo i tchórzostwo. Pojęcia te nie są już dla poety przeciwstawne, nie używa więc spójnika a, lecz i. Człowiek nie może żyć bez systemu wartos ci, bez przekonania o celowos ci ładu estetycznego, więc autor sięga po biblijny topos antynomii (przeciwstawnos ci) s wiatła i ciemnos ci, szuka nauczyciela i mistrza, który przywróci mu utraconą wiarę w sens wartos ci moralnych. W wierszu Powrót podmiot liryczny pragnie znaleźć ucieczkę od rzeczywistos ci i wspomnień wojennych. Zazdros ci matce, która - jest tego pewien - przebywa w niebie. Raj jest krainą codziennos ci: Tu w niebie matki robią zielone szaliki na drutach brzęczą muchy ojciec drzemie pod piecem po szes ciu dniach pracy Zwykłe, szare życie sprzed wojny jest dla poety utraconym rajem, do którego nie może trafić: Przecież nie mogę im powiedzieć że człowiek człowiekowi skacze do gardła. Pełne tragizmu jest tytułowe wołanie podmiotu lirycznego wiersza Zostawcie nas. To także spowiedź i skarga wygłaszana w imieniu całego pokolenia: Zapomnijcie o nas o naszym pokoleniu żyjcie jak ludzie zapomnijcie o nas my zazdros cilis my ros linom i kamieniom zazdrościlis my psom [...] zapomnijcie o nas nie pytajcie o naszą młodos ć zostawcie nas Wiersz został opublikowany w 1956 roku. Poeta nie wyzwolił się z koszmaru wojny, nie nadaje się do normalnego życia, może nie potrafi znies ć kłamliwos ci czasów stalinowskich? Wojna zburzyła porządek s wiata, odarła ludzi z ich człowieczeństwa. Nastały lata pokoju, lecz poetę wciąż przes ladują koszmarne sny. Ożywają obrazy s mierci, hydry wojny wciąż są żywe, jak mitologiczne potwory o wielu głowach, odrastających po odcięciu. Wydaje się, że nie znalazł się nauczyciel i mistrz, potrafiący uleczyć psychikę poety, wpoić mu na nowo wiarę w istnienie dobra w człowieku. Kim jest człowiek w powojennym s wiecie? Różewicz okres la go mianem ludożercy, czyli skrajnego egoisty stwarzającego sobie kosztem innych jak najlepsze warunki i miejsce codziennego życia. Do takich ludzi adresuje swój poetycki List do ludożerców prosząc: nie patrzcie wilkiem na człowieka [...] nie depczcie słabszych [...] posuńcie się trochę ustąpcie. W ostatnim fragmencie wiersza podmiot liryczny wypowiada się już w 1 sobie liczby mnogiej: Kochani ludożercy nie zjadajmy się Dobrze bo nie zmartwychwstaniemy Naprawdę. Poeta utożsamia się z ludożercami, nie czuje się wolny od winy. Sądzę, że bierze na siebie częs ć odpowiedzialnos ci za egoizm współczesnego społeczeństwa. Świat współczesny nie spełnia oczekiwań Różewicza, jest zły. Poeta szuka przyczyn powodujących upadek wartos ci moralnych i poszukiwania te prowadzą go do hipotezy, że Bóg opus cił ludzi, bo ludzie opus cili Boga. Jak odnaleźć miejsce w życiu, w społeczeństwie, skoro: życie bez boga jest możliwe życie bez boga jest niemożliwe. Świat jest więc chaosem pełnym sprzecznos ci. Poeta zastanawia się nad przyczynami odejs cia Boga i ten fragment wiersza ma już formę osobistego wyznania. Skoro Bóg opus cił ludzi, opuszczony czuje się także sam Różewicz. Może Stwórca nie akceptuje rados ci życia, może poeta obraził Go uporem, pychą, próbą stworzenia nowego człowieka, nowego języka? Odejs cie Boga stało się ciche, poeta wyrzuca sobie: zajęty roztargniony nie zauważyłem twojej ucieczki twojej nieobecnos ci w moim życiu. Podmiot liryczny zdał sobie sprawę z nieobecnos ci Boga, to może tłumaczyć zło s wiata współczesnego i zagubienie człowieka. Cywilizacja bez Boga stworzyła nową istotę, której portret dał poeta w krótkiej miniaturze poetyckiej: Nowy człowiek to ten tam tak to ta rura kanalizacyjna przepuszcza przez siebie wszystko. Wytwór cywilizacji XX wieku jest kaleką psychicznym i intelektualnym, którym można tylko gardzić. Cywilizacja jest kolejną hydrą (po wojnie), która odbiera ludziom człowieczeństwo, czyni z nich ludożerców opuszczonych nawet przez Boga. Różewicz nie widzi przyszłos ci dla s wiata, staje się katastrofistą i w wierszu Wygas nięcie Absolutu... (1991) zawiera wizję umierania cywilizacji: marnieje religia filozofia sztuka maleją naturalne zasoby języka [...] wymierają pewne gatunki motyli ptaków poetów. Być może poeta uważa, że s wiat współczesny nie może istnieć, bo toczą go (niby robaki trupa) hydry wojny i cywilizacji. Nawet Bóg opus cił ludzi, umiera kultura, sztuka, religia. Świat pozbawił siebie istnienia sacrum, zakwestionował s więtos ć (Boga, wartos ci etycznych) i dlatego puste są wnętrza s wiątynii. Przerażająca jest ta wizja samozagłady cywilizacji ludzkiej. |
