41 (8)

Romantyzm w Polsce objawił się
około 1820 r. i pozornym paradoksem jest fakt, że najwcześniej ukształtował się na
uniwersytecie wileńskim, wówczas chyba najbardziej
racjonalistycznym w Europie.
Kiedy w mury uczelni poczęli napływać wychowankowie
zreformowanych szkół, którym dla zaspokojenia potrzeb
intelektualnych nie wystarczyły programowe zajęcia, pojawiły
się nieformalne grupy, a następnie jawne i tajne związki
młodzieżowe. Spośród nich wybitną rolę odegrało Towarzystwo
Filomatów. Powstało w 1817
r. i było wzorowane na Warszawskim
Towarzystwie Nauk (stąd grecka nazwa - Przyjaciele Nauk).
Ideologię związku najtrafniej ujmuje formuła Mickiewicza: Ojczyzna,
Nauka, Cnota.

W 1920 r. z inicjatywy Tomasza
Zana powołane zostało Zgromadzenie Przyjaciół Pożytecznej Zabawy
“Promieniści”,
organizacja jawna, skupiająca studentów młodszych roczników.
Celem organizacji miało być przede wszystkim doskonalenie
moralne, ale młodzi w zapale zaczęli również głosić hasła
patriotyczne i niepodległościowe, czym wywołali nie tylko
obawy ostrożnych filomatów, ale przede wszystkim doprowadzili
do rozwiązania organizacji, czego zażądał rektor
uniwersytetu.

Na jego miejsce natychmiast
powstało Zgromadzenie Filaretów (przyjaciół cnoty) nad którym
kierownictwo objęli doświadczeni filomaci. Od razu jednak
zarysowały się konflikty, bowiem młodzi filareci skłaniali
się ku prądom romantycznym, nie odpowiadała im polityczna
ostrożność i oświeceniowy charakter filomatów.

W tym konflikcie Mickiewicz
opowiedział się po stronie filaretów, a wyrazem tego stały
się dwa jego wiersze programowe przesłane z Kowna w grudniu
1820 roku. Są to: “Oda

do młodości” i “Pieśń filaretów”.

Utwór uznany za szczytowe
osiągnięcie poezji filomackiej. Entuzjastyczna pochwała
młodości jako boskiej siły, która stworzy “świat ducha”.

Wiersz łączy elementy
oświeceniowe z romantycznymi.:

gatunek literacki - oda (podstawowy gatunek
liryczny w poetyce klasycznej; patetyczny utwór pochwalny opiewający wybitna
postać, wydarzenie, wzniosłą ideę). Jego charakterystyczne
cechy:

lpochwalny charakter utworu,l
lapostrofy do uosobionej
abstrakcji, “Młodości”,l
lpatos,l
luczuciowy nieład
wyrażający się np. w nieregularności strof i
kompozycji,l
lzdania wykrzyknikowe —
“Razem, młodzi
przyjaciele!”,l
lperyfrazy (omówienia) —
“Dzieckiem w kolebce kto
łeb urwał Hydrze,”l
lrozbudowane porównania —
“A jako w krajach zamętu
i nocy/ Skłóconych żywiołów waśnią, / Jednym “stań się”
z bożej mocy”,l
lwyszukane epitety —
“kwiat nowości”;l

Obrazowanie (pełni
funkcję perswazyjną: — przykład do naśladowania (Herakles);
— ilustruje tezę “płaz
w skorupie” - starzy są egoistami),

lmitologiczne motywy (Herakles, nektar, pierwotny chaos),l
lpersonifikacje gwałtu i
słabości,l
lalegorie (“gród
sławny”; “płaz w skorupie” na trupich
wodach);l

Idee

lwiara w postęp, walka z
przesądami,l
lprzyjaźń i solidarność
jako szczególnie cenne wartości,l
lpodporządkowanie jednostki
zbiorowości, dążenie do szczęścia całej ludzkości
jako obowiązek jednostki,l
lrewolucyjny jakobinizm —
“gwałt niech się
gwałtem odciska”.l

Temat utworu
(pochwała młodości);

Podmiot liryczny:

l“ja”(“wzlecę”,
“dzielę”); l
l“my” (“opaszmy”, “pchniemy”), l

a zatem jednostka
utożsamiająca się ze zbiorowością. Jej sposób
mówienia: namiętne wezwania (wykrzykniki, wyrażenia nacechowane
emocjonalnie, częsty tryb rozkazujący) wskazują na zaangażowanie emocjonalne,
poczucie ogromnej siły i pewności. Jest to charakterystyczna dla romantyzmu jednostka
nieprzeciętna, o osobowości przywódcy;

Idee:

lprzeciwstawienie
“młodych” - “starym”,l
lubóstwienie młodości,
ukazanej nie jako kategoria biologiczna czy
socjologiczna, ale jako siła kreacyjna o boskiej
potędze (jak Bóg stworzył “świat rzeczy”, tak
młodość stworzy “świat ducha”),l
lwyższość “świata
ducha” nad “światem rzeczy”,l

odrzucenie racjonalizmu
(“rozumni szałem”; “łam czego rozum nie złamie”) i empiryzmu (“Tam sięgaj, gdzie wzrok nie
sięga”).