irzykow

Lemur zaprasza

WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY
POLSKIEJ

VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Karol IRZYKOWSKI

Dr Marek Adamiec

Urodzony 23 stycznia 1873 w Błaszkowej pod Jasłem w
zubożałej rodzinie ziemiańskiej. W latach 1894-1893 studiował
germanistykę na Uniwersytecie we Lwowie. W latach
1894-1895 był zastępcą nauczyciela, pracę dydaktyczną utrudniała
mu wada wymowy. Od 1895 zamieszkał we Lwowie, pisywał stenograficzne
sprawozdania parlamentarne i sądowe. Blisko był zaprzyjaźniony z
lwowskim poetą Stanisławem Womelą. W roku 1908 przeniósł się do
Krakowa, pracował jako stenograf i korespondent w urzędowym Biurze
Korespondencyjnym. Po wojnie zamieszkał w Warszawie, gdzie kierował
biurem stenograficzno-sprawozdawczym Sejmu, przeniesiony na emeryturę w
związku z postawą zajętą wobec sprawy brzeskiej. Współpracował ze
"Skamandrem", "Wiadomościami Literackimi", w latach
1921-1933 z organem PPS "Robotnik"; w tym czasie zabierał głos
w wielu dyskusjach literackich. Mimo zastrzeżeń przyjął nominację
na członka Polskiej Akademii Literatury. W Polskim Radio i Roczniku
Literackim prowadził dział teatralny. W czasie okupacji niemieckiej
utrzymywał się z wykładów stenografii, brał udział w podziemnym życiu
kulturalnym. Zmarł 2 XI 1944 w Żyrardowie.

Prozaik, dramaturg, krytyk literacki, teoretyk filmu.

Powieść Pałuba i opowiadanie Sny Marii
Dunin (wydane razem -
1903) podejmują kwestię psychoanalizy w literaturze przed
rozpowszechnieniem koncepcji Zygmunta Freuda. Występował w obronie
Stanisława Brzozowskiego, oskarżanego o współpracę z carską ochraną.
W tomie Walka o treść (1929) prowadził polemikę z
Teorią Czystej Formy Stanisława Ignacego Witkiewicza; pamflet Beniaminek
(1933), wymierzony w Tadeusza Boya-Żeleńskiego, był protestem
przeciwko wszelkim formom spłycania życia umysłowego. Jako jeden z
pierwszych w Polsce zajął się zagadnieniami estetyki filmu (Dziesiąta
Muza - 1924). Niejednokrotnie występował przeciwko programom
awangardy, m.in. w szkicach zebranych w tomie Słoń wśród
porcelany (!934). Postawa Irzykowskiego nawiązywała do koncepcji
"klerkizmu" Juliena Bendy; sfera kultury była dlań sferą
autonomiczną, pośrednio tylko łączącą się ze sferą życia
praktycznego, istotne znaczenie posiadały dlań kryteria aksjologiczne
i estetyczne.

Born on 23rd January 1873 in Błaszkowa near Jasło to an
impoverished gentry family. He studied at the German Department at
University in Lwów between 1889 and 1893. From 1894 to 1895 he was an
assistant teacher, his didactic work being made difficult because of his
speech impediment. From 1895 he lived in Lwów, where he wrote
stenographic parliamentary and court minutes. He was close friends with
the Lwów poet – Stanisław Womel. He moved to Kraków in 1908 and
worked as a stenographer and correspondent at The Correspondence Bureau.
After the war he started living in Warsaw, where he was in charge of the
Stenography and Reports Bureau of the Parliament, but he was made to
retire because of his attitude towards the Brześć affair. He
co-operated with "Skamander", "Wiadomości
Literackie", and, between 1921 and 1933, with the organ of the PPS
(Polish Socialist Party), "Robotnik"; at this time he voiced
his opinion in numerous literary discussions. Despite misgivings he
accepted the nomination as a member of the Polish Academy of Literature.
He ran the theatre department for the Polish Radio and Literature
Annual. During the German occupation he maintained himself by lecturing
on stenography, and he took part in the underground cultural life. He
died on 2nd November 1944 in Żyrardów.

Prose and drama writer, literary critic, film theoretician.

The novel Pałuba ("The
Hag") and the short story Sny
Marii Dunin (published together
- 1903) tackled the question of psychoanalysis in literature
before the spread of Freud’s conception. He defended Stanisław
Brzozowski, who was accused of co-operation with the tsar’s security
guards. He argued with The Theory of Pure Form of Stanisław Ignacy
Witkiewicz in the volume Walka o
treść (1929); his lampoon Beniaminek
(1933) was aimed at Tadeusz Boy-Żeleński and against the forms of
making an intellectual life shallow. He took into consideration the
issues of film aesthetics (Dziesiąta
Muza – 1924) as one of the first in Poland. He often opposed the
programmes of the avant-garde: among others, in drafts collected in the
volume Słoń wśród porcelany
(1934). Irzykowski’s attitude echoed the conceptions of Julien
Benda’s "clerkism"; the sphere of culture was for him an
autonomous one, and it was only indirectly connected with the sphere of
practical life; axiological criteria held a crucial meaning for
him.

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

Karol Irzykowski, Pisma . Red A. Lam (od 1976)

K. Irzykowski, Wybór pism krytycznoliterackich. Oprac. W. Głowala,
Wrocław 1975

K. Irzykowski, Pałuba. Sny Marii Dunin. Oprac. A. Budrecka, Wrocław
1981

Klerk heroiczny. Wspomnienia o Karolu Irzykowskim. Oprac. B.
Winklowa, Kraków 1976

T. Burek, Cztery dyskusje Karola Irzykowskiego. Prolegomena, w:
Problemy literatury polskiej lat 1890-1939, Seria I, Wrocław 1972

W. Głowala, Sentymentalizm i pedanteria. O systemie estetycznym
Karola Irzykowskiego, Wrocław 1972

H. Markiewicz, Jak był zrobiony "Beniaminek", w: Nowe
przekroje i zbliżenia, Wrocław 1974

K. Wyka, Ciągle krytyka, w: Stara szuflada, Kraków 1967.

SŁOŃ
WŚRÓD PORCELANY

WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ

VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

OPRACOWANIE:
MAREK ADAMIEC