stanislaw_wyspianski

Stanisław Wyspiański urodził się 15 stycznia 1869 w Krakowie, zmarł 28
listopada 1907 tamże, dramatopisarz, poeta, malarz, reformator teatru.
Syn Franciszka, rzeźbiarza, od 1880 r. wychowywał się u krewnych K. i J.
Stankiewiczów. Uczył się w słynnym gimnazjum Św. Anny (Nowodworskiego) 
i nawiązał wówczas stosunki koleżeńskiej przyjaźni z J. Mehofferem, 
L. Rydlem, S. Estreicherem, H. Opieńskim, J. Żuławskim. Niektóre z tych
przyjaźni przetrwały długo. W 1887 roku rozpoczął studia malarskie w Szkole
Sztuk Pięknych w Krakowie za dyrekcji J. Matejki. Wybijającemu się
uczniowi powierzył Matejko współudział w wykonaniu zaprojektowanej przez
siebie polichromii odnawianego kościoła Mariackiego. Praca ta dostarczyła
Wyspiańskiemu doświadczeń, z których skorzystał przy realizacji
późniejszych własnych zamierzeń z zakresu malarstwa monumentalnego.
Wyspiański uczęszczał też na UJ (1887-1890 oraz 1896-1897), gdzie słuchał
wykładów z historii sztuki (M. Sokołowskiego), historii i literatury. 
W 1890 udał się w dłuższą podróż zagraniczną, wiodącą przez Włochy 
i Szwajcarię do Francji, a stamtąd do Niemiec i Pragi czeskiej. W następnych
latach (1891-1894) trzykrotnie przebywał w Paryżu, (najdłużej, prawie
półtora roku, 1891-1892). Uczęszczał do prywatnej Academie Colarossi i wiele
malował, żyjąc w trudnych warunkach materialnych (korzystał ze stypendium
Szkoły Sztuk Pięknych). Zetknął się w Paryżu z W. Ślewińskim, z P. Gauguinem 
i "naistami", silne wrażenie wywarło na Wyspiańskim malarstwo 
P. Puvis de Chavannes, zwłaszcza freski w Panteonie. Poszerzając swój
warsztat malarski, stopniowo coraz więcej uwagi poświęcał teatrowi.
Uczęszczał stale na spektakle operowe, oglądał pilnie wystawienia dzieł
francuskich klasyków, zachwycał się tragedią antyczną, wielbił Szekspira.
Powstały wówczas próby dramatu: "Królowa Polskiej Korony" (w ścisłym związku z
kartonami witraży dla Lwowa), wstępne redakcje "Legendy", "Warszawianki",
"Daniela", "Meleagra" (1892-1894); utwory te w większości kończył poeta już 
w Krakowie, dokąd wrócił w sierpniu 1894 roku. Zrazu popadł tu w depresję, 
z której wydobyły go własne prace, a także ożywienie w artystycznym
środowisku miasta, stającego się ważnym ośrodkiem w narodowym życiu
kulturalnym epoki Młodej Polski. Wyspiański zaprojektował i po części
wykonał polichromię w restaurowanym kościele Franciszkanów (witraże:
błogosławionej Salomei i św. Franciszka oraz "Stań się", czyli witraż Boga Ojca).
Szczęśliwe dla dalszego rozwoju działalności artystycznej Wyspiańskiego
okazało się nawiązanie współpracy z Teatrem Miejskim w Krakowie (pod
dyrekcją T. Pawlikowskiego), dla którego opracował tzw. Apoteozę na
uroczystość odsłonięcia pomnika Mickiewicza (1898) i w którym wkrótce
wystawił "Warszawiankę" (16 XI 1898, druk w krakowskim "Życiu"), 
a w następnym roku "Lelewela". Wszedłszy do teatru jako malarz dekorator
rozwinął wkrótce na jego scenie swą twórczość dramatyczną: tu odbyły się
też wkrótce premiery tak ważnych sztuk, jak "Wesele" (1901) i "Wyzwolenie"
(1903). Tymczasem (1897) rozpoczął też współpracę z "Życiem" jako
ilustrator i twórca nowej formy graficznej czasopisma, stał się
współzałożycielem towarzystwa "Sztuka" (1897), 1902 r. został docentem Akademii
Sztuk Pięknych, 1905 r. radnym m. Krakowa. Rozwijała się bogata, bardzo
zindywidualizowana twórczość plastyczna Wyspiańskiego. Malował liczne
portrety wybitnych współczesnych, autoportrety, portrety dzieci, dziewcząt
i kobiet, uprawiając głównie technikę pastelową, stosowaną również 
w pejzażach ("Chochoły na Plantach" 1898-1899, później impresjonistyczne widoki
na kopiec Kościuszki). Był reformatorem polskiej grafiki książkowej,
zarówno jako kierownik artystyczny (1898-1899) "Życia" za redakcji 
S. Przybyszewskiego, jak i twórca układów graficznych i typografii 
w wydaniach własnych utworów (prawie wszystkie opublikował własnym kosztem).
Należał do inicjatorów sztuki stosowanej projektując wnętrza i meble.
Wspólnie z W. Ekielskim wykonał projekt przebudowy wzgórza wawelskiego
("Akropolis", 1904-1905).