Lemur zaprasza
Czego chcesz od nas Panie? Człowiek wobec Boga, życia, śmierci w literaturze staropolskiej. Ja ciebie chrzczę w Imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen. Tymi słowami zatwierdzona została przyjęta przez wielu z nas wiara chrześcijańska, która jest najbardziej rozpowszechnioną wiarą na świecie, wiara w wielkość i niezmienność Boga. Mimo tego relacja Bóg człowiek mocno się zmieniła, co można zauważyć na przykładzie literatury staropolskiej. Charakterystyczną cechą średniowiecza jest teocentryzm, który w centrum świta umieszczał Boga. Bóg, który stworzył świat, uosabiał dobro, piękno, prawdę. Ludzie uznawali wyższość dóbr duchowych nad doczesnymi. Człowiek był podporządkowany Bogu, wielbił Go, uznawał naczelną rolę Kościoła w życiu ziemskim. Także w swojej filozofii św. Augustyn ukazuje nam człowieka wobec Boga. Według św. Augustyna człowiek znajduje się między aniołami a zwierzętami, natomiast Bóg jest najwyżej umieszczony w tej hierarchii, jako doskonały sędzia i władca. Kolejną filozofią, która charakteryzuje średniowiecze jest Franciszkanizm stanowiący radosną filozofię wiary. Św. Franciszek głosił braterstwo wszelkich istot żyjących, uwielbienia świata, jego piękna. Występował przeciwko okrucieństwu nienawiści i zabijaniu. Tomizm natomiast preferuje harmonijny obraz świata, a człowiekowi każe piąć się w górę. Na szczycie tej hierarchii jest oczywiście Bóg, który jest niezależny od wszystkiego i wszystkich. Wszystkie te teorie mają swoje potwierdzenie w średniowiecznej literaturze tj. w kazaniach (Kazania świętokrzyskie), lirykach maryjnych (Bogurodzica), żywotach świętych. Nawet w świeckich utworach na pierwszym miejscu sytuuje się Bóg. Dla przykładu można podać Kronikę polską Gala Anonima, w której Bolesław Krzywousty walczy z pogaństwem. Także utwór Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią. Autor prosi Boga o natchnienie, aby mógł opisać śmierć, jej okrucieństwo i bezwzględność, ale także nieuchronność. Śmierć ukazuje się Polikarpowi jako przeraźliwe chuda postać kobieca, która przypomina rozkładające się ciało. Ludzie ówcześni wierzyli, że zapewniają swym znajomym spokojny byt w zaświatach poprzez należny pogrzeb a potem nawiedzanie ich grobów. Jednym ze wzorów osobowych jaki wykształcił się w średniowieczu był asceta. Taką postawę bardzo dobrze przedstawia Legenda o św. Aleksym. Jest to utwór który ukazuje wzorowy żywot świętego. Święty musi być pobożny, posłuszny Bogu, słuchać Jego głosu, śpieszyć drugim na pomoc, żyć w nędzy, umartwiać swoje ciało i prowadzić życie ofiarne. Właśnie takie cechy ukazane nam są w tej legendzie, która dla niejednego z nas może być lekcją miłości do Boga. Jednym z najstarszych zabytków polskiej literatury jest pieśń religijna pt. Bogurodzica, która została uznana za pierwszy hymn polski. Jest to ciąg próśb modlitewnych do Matki Bożej z prośbą o wstawiennictwo do Chrystusa, zawiera także prośby do samego Chrystusa. Poprzez ten utwór ukazana jest wielka wiara w bożą moc, wielkość. Śpiewał ją lud w Kościele podczas nabożeństwa, ale później stała się ona też pieśnią bojową, czego dowodem może być śpiew przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 r., kiedy to rycerze błagali Pana o zwycięstwo nad wrogiem. Kończąc analizę średniowiecza epoki spod znaku krzyża i miecza można zauważyć dużą wiarę ówczesnych ludzi w istnienie i wszechmoc Boga. W kolejnej epoce, czyli w renesansie sprawy dotyczące Boga spotkały się ze znacznie mniejszym zainteresowaniem. Utworzył się nowy prąd literacki humanizm. Był on zaprzeczeniem ideałów średniowiecznych. Średniowieczne zanurzenie jednostki w uniwersum odbierało poczucie indywidualności, czyniło człowieka anonimowym. Tymczasem to kim i jakim jest człowiek stanowiło centrum zainteresowania humanistów. Drugim prądem umysłowym tej epoki była reformacja. Przedstawiciele tego prądu domagali się skutecznej reformy Kościoła. Reformacja stworzyła wizerunek człowieka, jako istoty o całkowicie skażonej naturze. Polskimi przedstawicielami odrodzenia, którzy piszą o Bogu i problemach z Nim związanych są A. Frycz Modrzewski i Jan Kochanowski. Andrzej Frycz Modrzewski napisał traktat O poprawie Rzeczpospolitej, obejmujący pięć ksiąg. Jedna z nich zatytułowana jest O Kościele. Zawarte jest tam twierdzenie, iż Bóg stworzył wszystkich ludzi równych. Modrzewski doceniał moralną wartość religii. Najwybitniejszym poetą czasu renesansu był Jan Kochanowski. W jego literaturze mocno jest podkreślony stosunek do Boga, życia, śmierci ówczesnego człowieka. W pieśni Czego chcesz od nas Panie wierzy w opatrzność bożą. Jest to pieśń pochwalna wynosi dobroć, mądrość i potęgę Boga. Podmiot liryczny to człowiek mówiący w imieniu wszystkich ludzi, dziękujący za wszystko co posiada, za harmonię świata, za prawo natury. Można jednocześnie zauważyć wielkie pragnienie pozostania na ziemi. Wysoko cenionym dziełem Kochanowskiego jest Psałterz Dawidów czyli zbiór psalmów dawidowych. Jest to dzieło, które wyraża uczucia człowieka zwróconego ku Bogu, wielbiącego go, pokładającego w nim nadzieję. Lecz człowiek ten obnaża także własny lęk, rozpacz i żal. Słynnym dziełem Kochanowskiego poświęconym jego zmarłej córce Urszuli są Treny. Mają one swoistą kompozycję. W trenie I i II zawarte są usprawiedliwienia ojca, który musi wypowiedzieć swój ból po stracie dziecka. Kolejne wyrażają rozpacz rodzicielską, która narasta aż do trenu IX i X, które są punktem szczytowym. Stanowią wyraz buntu przeciw Bogu i ukazują poczucie niesprawiedliwości. Właśnie w tych trenach padają słowa zwątpienia w sens życia a nawet w istnienie Boga: Gdzieś kolwiek jest, jeśliś jest mówi poeta. Następne treny przynoszą uspokojenie i pogodzenie z losem. Poeta poszukuje pociechy, przyznaje się do zwątpienia. Treny w doskonały sposób ukazują psychikę człowieka, który spotyka się ze śmiercią bliskiej osoby. W okresie baroku wielka rolę odegrała kontrreformacja i jezuici. Dążyli oni do przywrócenia boskiego porządku i wzmocnienia władzy Kościoła katolickiego. Twórcami barokowymi byli m.in. Danie Naborowski, Wacław Potocki. W kunsztownych strofach Daniela Naborowskiego można zauważyć typową barokową fascynację przemijaniem i śmiercią. W swoich utworach porusza sprawę marności tego świata i tego co materialne. W wierszu pt. Marność twierdzi, że można wszystko robić, lecz z umiarem i pobożnością. Nad wszystkim czuwa Bóg i jedynie bogobojność jest w stanie ocalić człowieka. Pojęcie marności w poezji Naborowskiego świadczy o barokowej fascynacji przemijaniem czasu, śmiercią. Naborowski uważa, iż bóg nie chciał mieć doskonałego człowieka więc popełnia on błędy ma na to pozwolenie z góry. Poeta tłumaczy ludzi, mówiąc, że na świecie nie ma rzeczy doskonałych. Wiersz Wacława Potockiego Kto mocniejszy ten lepszy oparty jest na dialogu dwóch osób. Jedna jest arianinem, drugi katolikiem. Pytania są tak formułowane , aby wykazywały niedorzeczność konfiskaty mienia i majątków. Wiersz ten Potocki napisał po zmienia wyznania, gdy poznał cenę zaparcia się dawnej wyznawanych prawd. Twórcy wszystkich trzech epok poprzez swoją poezję ukazali nam swój własny oraz całego społeczeństwa stosunek do Boga, życia, śmierci. Z pewnością dla każdego ówczesnego człowieka Bóg był wartością najwyższą. To do niego się zwracali w potrzebie, to jego prosili o pomoc. Myślę, że niejednego moglibyśmy się nauczyć od tamtych ludzi my ludzie dwudziestego wieku, którzy powoli zatracamy wszelkie wartości, także te najważniejsze. |