0924

Typowa tematyka, gatunki i bohater literacki oraz rola twórcy i funkcja literatury w epokach romantyzmu i pozytywizmu. Rola publicystyki pozytywistycznej, nowelistyki i utworów tendencyjnych.


Typowa tematyka (romantyzm – patrz romantyzm):


Praca:


“Lalka” B. Prusa – postulat pracy organicznej; przyp.- pr. org. To chęć pracy nad każdą klasą społeczną: chora jest bowiem arystokracja, wieś, mieszczaństwo itd.
“Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa – główna idea pracy; Bohaterowie, którzy żyją z pracy swoich rąk (Bohatyrowicze) są szczęśliwi, zdrowi i piękni. Próżniacy (Różyc, Kirło, Emilia) są skwaszeni, brzydcy, chorzy.; Benedykt Korczyński jest bohaterem pracującym, dźwiga odpowiedzialność za całe gospodarstwo. Justynie Orzelskiej przyjdzie wybrać – wybierze pracę i szczęśliwe życie. O pracy mówi też Marta – siostra Benedykta.
“Marta” E. Orzeszkowa – temat pracy kobiet; Powieść o kobiecie owdowiałej, która szuka pracy, by utrzymać siebie i dziecko. Nie znajduje, ponieważ wówczas kobieta mogła zatrudnić się najwyżej jako guwernantka (Marta na np. zmysł plastyczny i pięknie projektuje biżuterię). Nie ma odwagi na przełom obyczajowy jak przyjęcie do pracy kobiety. Zostaje jej tylko ulica.
“Szkice węglem”, “Janko Muzykant” Henryk Sienkiewicz i “Antek” B. Prusa – postulat “pracy u podstaw”; przyp. pup. – jest to postulat ściśle związany ze scjentyzmem. Chodzi o wysiłek, który podjąć trzeba, by oświecić i uzdrowić warstwy najniższe – chłopów i biedotę miejską. W powyższych utworach ciemnota, analfabetyzm i wiara znachorom prowadzą do tragedii i śmierci.
“Emancypantki” B. Prus – zagadnienie pracy kobiet;

Ojczyzna (mit powstań):


“Nad Niemnem” E. Orzeszkowa – mogiła powstańców i wspomnienie powstania (czas i miejsce sacrum)
“Contra spem spero”, “Rota” Maria Konopnicka
“Latarnik” H. Sienkiewicza
“Lalka” B. Prusa – wątek powstańczy w życiu Wokulskiego + mit i legenda epoki napoleońskiej w życiu Rzeckiego
“Gloria victis” E. Orzeszkowa – nowela o powstaniu styczniowym
“Do młodych” Adama Asnyka

Miasto lub wieś:


“Dym”, “Mendel Gdański” M. Konopnickiej – Warszawa
“Lalka” B. Prusa – Warszawa + dworek ziemiański Zasławek
“Nad Niemnem” – dworek ziemiański (Korczyn, Olszówka, Bohatyrtowicze = zaścianek)

Dzieci:


“Nad Niemnem”
“W pustyni i w puszczy” H. Sienkiewicza
“Antek”
“Janko Muzykant”
“Dobra pani”
“Katarynka”
“Powracająca fala” B. Prusa – motyw miłości ojcowskiej

Miłość:


Trylogia H. Sienkiewicza
“Lalka” B. Prusa – miłość Wokulskiego do Izabeli Łęckiej
“Quo vadis” H. Sienkiewicza- Ligia i Winicjusz
Poezja Asnyka – motyw “miłości niespełnionej”

Historia:


“Faraon” B. Prusa – czasy faraona Ramzesa XIII
“Quo vadis” H. Sienkiewicz – prześladowanie pierwszych chrześcijan
“Krzyżacy” H. Sienkiewicz – XV w.
Trylogia H. Sienkiewicza – powstanie Chmielnickiego, potop szwedzki, wojna z Turcją

To są podstawowe, są jeszcze inne – przemijanie, emancypacja kobiet, asymilacja żydów, los emigranta, natura itd.

Gatunki:


Powieść (“Nad Niemnem”)
Nowela
Poezja (Asnyk, Konopnicka)
Publicystyka (Świętochowski, Orzeszkowa, Prus)



Romantyzm

Pozytywizm


Filozofia uczucia, duszy, wiary

Filozofia wiedzy, doświadczenia, badań


Intuicjonizm i spirytualizm

Scjentyzm, utylitaryzm


“Mierz siły na zamiary”- potęga wiary, idea walki, spisku

Praktycyzm i rozsądek w podejmowaniu zamierzeń


Fantastyka, ludowość

Idea pracy, ziemi, nauka, klasyczne wzorce


Ekspresywność, dysharmonia, fantazja, wyobraźnia

Mimetyzm, naśladowanie rzeczywistości, realizm (powieść lustrem świata)


Profetyzm, kult jednostki

Reformy, uzdrawianie społeczeństwa, organicyzm


Mistycyzm, Bóg

Agnostycyzm, teoria ewolucji


Dominacja poezji, dramat romantyczny, ballada, poemat dygresyjny

Dominacja prozy, nowela, powieść, powieść historyczna


Panteizm przyrodniczy

Monizm przyrodniczy



Bohater: zazwyczaj realistyczny – to człowiek silny i aktywny, zazwyczaj stojący na granicy dwóch różnych światów, tak jak Vautrin (rzeczywistość i podziemie) czy Wokulski (kapitał i arystokracja). Zazwyczaj dąży uparcie do obranego celu, podejmuje walkę ze światem, a w jego biografii nie ma scen mistycznych i fantastycznych (co innego w romantyzmie!). W Polsce często też walczy o oświatę, ideę.
Rola publicystyki pozytywistycznej, nowelistyki i utworów tendencyjnych.
Hasła pozytywistów: wyrzucić karabin, wziąść łopaty, najważniejszy problem chłopski, problem kobiet, wsi i Żydów, problemem jest też program szkolny (nie nasz) – jedyny sposób na dokształcenie się to literatura i prasa.. Dlatego przekazywali swój program w gazetach:


Publicystyka - “Listy z podróży” H. Sienkiewicza (felietony = kroniki tygodniowe)
Nowelistyka = krótkie formy epickie: szkice, nowele, obrazki
Powieści tendencyjne (schematyzm, obecność zdań nieustannie oceniających rzeczywistość, apele do czytelnika, widoczny podział na to co jest dobre i złe, wyrazistość postaci, kontrastowe zestawienie uczynków, jasna budowa fabuły) – np. “Dwie drogi” H. Sienkiewicza (Maciej Iwaszkiewicz – ten dobry i pracowity, Jaś Złotopolski – ten leniwy i trwoniący majątek), “Marta” Orzeszkowej.

Realizm jako prąd artystyczny: (podr. str. 87)
Realizm – prawdziwe i wierne odtwarzanie świata; twórca to najprawdopodobniej Honore Balzac. XIX-wieczny realizm opierał się na przekonaniu, że dzieło literackie jest pełnym sprawozdaniem z ludzkich doświadczeń, opisem zachowań i stosunków, przedstawieniem szczegółów życia i jego tła, wreszcie dokładnym odwzorowaniem typowych charakterów.
W powieści realistycznej pisarze stosowali tzw. realizm szczegółu. Jest to dokładny, wręcz fotograficzny opis przestrzeni, pejzażu, nawet osoby. Czasem zostanie wykonany “okiem kamery” – zbliżającym się z oddalenia, szerokiej perspektywy do interesującego nas detalu. Tę technikę można np. zauważyć we wstępie do “Ojca Goriot”(Paryż, dzielnica, jej uliczki, pensjonat pani Vauquer). Realistyczne utwory to m.in.: “Lalka” B. Prusa, “Czerwone i czarne” Stendhala, “Komedia ludzka” Balzaca, “Pani Bovary” Gustawa Flauberta, “Dawid Copperfield” Dickensa.
Realizm obecny był nie tylko w literaturze. Był też w malarstwie (tam stworzył go Courbet). W Polsce malarstwo realistyczne przedstawiali m.in.: bracia Gierymscy, Józef Chełmoński, A. Kotsis (sceny z życia ludu – praca ponad siły).
Przemiany światopoglądowe i estetyczne w latach osiemdziesiątych.
(patrz punkt 2)
1880 rok – przełom. Pozytywiści uświadamiają sobie, że ich program nie może zostać wprowadzony przy takim społeczeństwie. Zaczyna istnieć socjalizm. Pojawia się naturalizm.
Naturalizm:- nowy kierunek artystyczny zapoczątkowany przez francuskiego pisarze Emila Zolę, który w szkicu krytycznym pt. “Powieść eksperymentalna” sformułował główne założenia tego nurtu. U podstaw światopoglądowych naturalizmu leży przekonanie, że świat ludzki podlega przede wszystkim biologicznym prawom natury – prawu walki o byt i prawu dziedziczenia cech. Człowiek jako integralna część natury zdeterminowany jest głównie przez biologiczne popędy, instynkty, odruchy, a nie przez głębsze emocje. Naturalizm jako technika pisarska odznaczał się surowością opisu, epatowaniem czytelnika całym szeregiem odrażających, makabrycznych szczegółów. Nie dbał o wrażenia estetyczne, miał przede wszystkim drastyczną prawdę o rzeczywistości. Pierwsze ślady zainteresowania naturalizmem widać w prasie lat 80. Nowy kierunek widać w twórczości takich twórców jak: Emil Zola, Gustav Flaubert, Guy de Maupassant. Na początku pozytywiści polscy poznają go z nieudolnych tłumaczeń. Działalność naturalistów zaczyna się w l. 80 na łamach pisma “Wędrowiec” (redakcja: Artur Gruszecki). Wokół tego pisma skupili się zwolennicy “bezwzględnej prawdy” w sztuce: Antoni Sygietyński (“Na skałach Calvados”, “Wysadzony z siodła”), Stanisław Witkiewicz, Adolf Dygasiński i in. Z pismem tym współpracował też B. Prus. Jako naturalistka debiutowała też w latach 80 Gabriela Zapolska.

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

teen-mushing.xlx.pl