Lemur zaprasza
Typowa tematyka, gatunki i bohater literacki oraz rola twórcy i funkcja literatury w epokach romantyzmu i pozytywizmu. Rola publicystyki pozytywistycznej, nowelistyki i utworów tendencyjnych. Typowa tematyka (romantyzm – patrz romantyzm): Praca: “Lalka” B. Prusa – postulat pracy organicznej; przyp.- pr. org. To chęć pracy nad każd± klas± społeczn±: chora jest bowiem arystokracja, wie¶, mieszczaństwo itd. “Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa – główna idea pracy; Bohaterowie, którzy żyj± z pracy swoich r±k (Bohatyrowicze) s± szczę¶liwi, zdrowi i piękni. Próżniacy (Różyc, Kirło, Emilia) s± skwaszeni, brzydcy, chorzy.; Benedykt Korczyński jest bohaterem pracuj±cym, dĽwiga odpowiedzialno¶ć za całe gospodarstwo. Justynie Orzelskiej przyjdzie wybrać – wybierze pracę i szczę¶liwe życie. O pracy mówi też Marta – siostra Benedykta. “Marta” E. Orzeszkowa – temat pracy kobiet; Powie¶ć o kobiecie owdowiałej, która szuka pracy, by utrzymać siebie i dziecko. Nie znajduje, ponieważ wówczas kobieta mogła zatrudnić się najwyżej jako guwernantka (Marta na np. zmysł plastyczny i pięknie projektuje biżuterię). Nie ma odwagi na przełom obyczajowy jak przyjęcie do pracy kobiety. Zostaje jej tylko ulica. “Szkice węglem”, “Janko Muzykant” Henryk Sienkiewicz i “Antek” B. Prusa – postulat “pracy u podstaw”; przyp. pup. – jest to postulat ¶ci¶le zwi±zany ze scjentyzmem. Chodzi o wysiłek, który podj±ć trzeba, by o¶wiecić i uzdrowić warstwy najniższe – chłopów i biedotę miejsk±. W powyższych utworach ciemnota, analfabetyzm i wiara znachorom prowadz± do tragedii i ¶mierci. “Emancypantki” B. Prus – zagadnienie pracy kobiet; Ojczyzna (mit powstań): “Nad Niemnem” E. Orzeszkowa – mogiła powstańców i wspomnienie powstania (czas i miejsce sacrum) “Contra spem spero”, “Rota” Maria Konopnicka “Latarnik” H. Sienkiewicza “Lalka” B. Prusa – w±tek powstańczy w życiu Wokulskiego + mit i legenda epoki napoleońskiej w życiu Rzeckiego “Gloria victis” E. Orzeszkowa – nowela o powstaniu styczniowym “Do młodych” Adama Asnyka Miasto lub wie¶: “Dym”, “Mendel Gdański” M. Konopnickiej – Warszawa “Lalka” B. Prusa – Warszawa + dworek ziemiański Zasławek “Nad Niemnem” – dworek ziemiański (Korczyn, Olszówka, Bohatyrtowicze = za¶cianek) Dzieci: “Nad Niemnem” “W pustyni i w puszczy” H. Sienkiewicza “Antek” “Janko Muzykant” “Dobra pani” “Katarynka” “Powracaj±ca fala” B. Prusa – motyw miło¶ci ojcowskiej Miło¶ć: Trylogia H. Sienkiewicza “Lalka” B. Prusa – miło¶ć Wokulskiego do Izabeli Łęckiej “Quo vadis” H. Sienkiewicza- Ligia i Winicjusz Poezja Asnyka – motyw “miło¶ci niespełnionej” Historia: “Faraon” B. Prusa – czasy faraona Ramzesa XIII “Quo vadis” H. Sienkiewicz – prze¶ladowanie pierwszych chrze¶cijan “Krzyżacy” H. Sienkiewicz – XV w. Trylogia H. Sienkiewicza – powstanie Chmielnickiego, potop szwedzki, wojna z Turcj± To s± podstawowe, s± jeszcze inne – przemijanie, emancypacja kobiet, asymilacja żydów, los emigranta, natura itd. Gatunki: Powie¶ć (“Nad Niemnem”) Nowela Poezja (Asnyk, Konopnicka) Publicystyka (¦więtochowski, Orzeszkowa, Prus) Romantyzm Pozytywizm Filozofia uczucia, duszy, wiary Filozofia wiedzy, do¶wiadczenia, badań Intuicjonizm i spirytualizm Scjentyzm, utylitaryzm “Mierz siły na zamiary”- potęga wiary, idea walki, spisku Praktycyzm i rozs±dek w podejmowaniu zamierzeń Fantastyka, ludowo¶ć Idea pracy, ziemi, nauka, klasyczne wzorce Ekspresywno¶ć, dysharmonia, fantazja, wyobraĽnia Mimetyzm, na¶ladowanie rzeczywisto¶ci, realizm (powie¶ć lustrem ¶wiata) Profetyzm, kult jednostki Reformy, uzdrawianie społeczeństwa, organicyzm Mistycyzm, Bóg Agnostycyzm, teoria ewolucji Dominacja poezji, dramat romantyczny, ballada, poemat dygresyjny Dominacja prozy, nowela, powie¶ć, powie¶ć historyczna Panteizm przyrodniczy Monizm przyrodniczy Bohater: zazwyczaj realistyczny – to człowiek silny i aktywny, zazwyczaj stoj±cy na granicy dwóch różnych ¶wiatów, tak jak Vautrin (rzeczywisto¶ć i podziemie) czy Wokulski (kapitał i arystokracja). Zazwyczaj d±ży uparcie do obranego celu, podejmuje walkę ze ¶wiatem, a w jego biografii nie ma scen mistycznych i fantastycznych (co innego w romantyzmie!). W Polsce często też walczy o o¶wiatę, ideę. Rola publicystyki pozytywistycznej, nowelistyki i utworów tendencyjnych. Hasła pozytywistów: wyrzucić karabin, wzi±¶ć łopaty, najważniejszy problem chłopski, problem kobiet, wsi i Żydów, problemem jest też program szkolny (nie nasz) – jedyny sposób na dokształcenie się to literatura i prasa.. Dlatego przekazywali swój program w gazetach: Publicystyka - “Listy z podróży” H. Sienkiewicza (felietony = kroniki tygodniowe) Nowelistyka = krótkie formy epickie: szkice, nowele, obrazki Powie¶ci tendencyjne (schematyzm, obecno¶ć zdań nieustannie oceniaj±cych rzeczywisto¶ć, apele do czytelnika, widoczny podział na to co jest dobre i złe, wyrazisto¶ć postaci, kontrastowe zestawienie uczynków, jasna budowa fabuły) – np. “Dwie drogi” H. Sienkiewicza (Maciej Iwaszkiewicz – ten dobry i pracowity, Ja¶ Złotopolski – ten leniwy i trwoni±cy maj±tek), “Marta” Orzeszkowej. Realizm jako pr±d artystyczny: (podr. str. 87) Realizm – prawdziwe i wierne odtwarzanie ¶wiata; twórca to najprawdopodobniej Honore Balzac. XIX-wieczny realizm opierał się na przekonaniu, że dzieło literackie jest pełnym sprawozdaniem z ludzkich do¶wiadczeń, opisem zachowań i stosunków, przedstawieniem szczegółów życia i jego tła, wreszcie dokładnym odwzorowaniem typowych charakterów. W powie¶ci realistycznej pisarze stosowali tzw. realizm szczegółu. Jest to dokładny, wręcz fotograficzny opis przestrzeni, pejzażu, nawet osoby. Czasem zostanie wykonany “okiem kamery” – zbliżaj±cym się z oddalenia, szerokiej perspektywy do interesuj±cego nas detalu. Tę technikę można np. zauważyć we wstępie do “Ojca Goriot”(Paryż, dzielnica, jej uliczki, pensjonat pani Vauquer). Realistyczne utwory to m.in.: “Lalka” B. Prusa, “Czerwone i czarne” Stendhala, “Komedia ludzka” Balzaca, “Pani Bovary” Gustawa Flauberta, “Dawid Copperfield” Dickensa. Realizm obecny był nie tylko w literaturze. Był też w malarstwie (tam stworzył go Courbet). W Polsce malarstwo realistyczne przedstawiali m.in.: bracia Gierymscy, Józef Chełmoński, A. Kotsis (sceny z życia ludu – praca ponad siły). Przemiany ¶wiatopogl±dowe i estetyczne w latach osiemdziesi±tych. (patrz punkt 2) 1880 rok – przełom. Pozytywi¶ci u¶wiadamiaj± sobie, że ich program nie może zostać wprowadzony przy takim społeczeństwie. Zaczyna istnieć socjalizm. Pojawia się naturalizm. Naturalizm:- nowy kierunek artystyczny zapocz±tkowany przez francuskiego pisarze Emila Zolę, który w szkicu krytycznym pt. “Powie¶ć eksperymentalna” sformułował główne założenia tego nurtu. U podstaw ¶wiatopogl±dowych naturalizmu leży przekonanie, że ¶wiat ludzki podlega przede wszystkim biologicznym prawom natury – prawu walki o byt i prawu dziedziczenia cech. Człowiek jako integralna czę¶ć natury zdeterminowany jest głównie przez biologiczne popędy, instynkty, odruchy, a nie przez głębsze emocje. Naturalizm jako technika pisarska odznaczał się surowo¶ci± opisu, epatowaniem czytelnika całym szeregiem odrażaj±cych, makabrycznych szczegółów. Nie dbał o wrażenia estetyczne, miał przede wszystkim drastyczn± prawdę o rzeczywisto¶ci. Pierwsze ¶lady zainteresowania naturalizmem widać w prasie lat 80. Nowy kierunek widać w twórczo¶ci takich twórców jak: Emil Zola, Gustav Flaubert, Guy de Maupassant. Na pocz±tku pozytywi¶ci polscy poznaj± go z nieudolnych tłumaczeń. Działalno¶ć naturalistów zaczyna się w l. 80 na łamach pisma “Wędrowiec” (redakcja: Artur Gruszecki). Wokół tego pisma skupili się zwolennicy “bezwzględnej prawdy” w sztuce: Antoni Sygietyński (“Na skałach Calvados”, “Wysadzony z siodła”), Stanisław Witkiewicz, Adolf Dygasiński i in. Z pismem tym współpracował też B. Prus. Jako naturalistka debiutowała też w latach 80 Gabriela Zapolska. |