RENESA_1

Lemur zaprasza

Renesans

Omów czynniki sprawcze odrodzenia.

Renesans nie był nagłym wybuchem, natychmiastowym objawieniem
nowych jakości. Był wynikiem długotrwałego, złożonego
historycznego procesu różnych przemian społeczno-gospodarczych
zachodzących w Europie, w której po okresie feudalnego rozbicia
jednoczyły się państwa. Jednocześnie następował proces wzrostu
roli mieszczaństwa, które później stworzy instytucje mecenatu -
możliwość taką zapewnią mu potężne obroty pieniężne, które dały
mu możliwość konkurowania ze szlachtą i duchowieństwem. Dzięki
hojności mecenasów wywodzących się z różnych stanów wiele
późniejszych osobistości zdobyło potrzebne wykształcenie. Trwał
także proces rozpadu jedności wyznaniowej Europy i jej
cesarsko-papieskiej struktury. Podobnie odkrycia naukowe we
wszelkich dziedzinach powodowały, że człowiek stawał się coraz
bardziej światły i nie obawiał się nawet podważać pewnych
dogmatów religijnych. Należy jednak zauważyć, że te odkrycia
były jednocześnie przyczyną sprawczą renesansu, jak i to właśnie
renesans umożliwił tak gwałtowny ich rozwój. Jednak jednym z
najważniejszych czynników sprawczych jest niewątpliwie wynalazek
druku, który pozwolił dotrzeć większej ilości ludzi do książek,
które wcześniej ze względu na swą cenę były dostępne tylko
nielicznym. Nad renesansem patronowały dwa zasadnicze prądy:
humanizm i reformacja. Podobnie jednak jak i w przypadku odkryć
naukowych z jednej strony stanowiły one "siłę napędową"
renesansu a z drugiej właściwie nie mogłyby powstać bez
odrodzenia. Humanizm to pojęcie używane w trzech znaczeniach:
1)w sensie historycznych jako określenie umysłowego ruchu,
którego główną tendencją były wszechstronne studia antyku oraz
uznanie antycznych wzorców zachowań - było to związane z
poszukiwaniem wzorców aktualnych dla tej epoki. 2)używa się tego
terminu również dla określenia filozofii, która zakładała
nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu oraz zachęcała do
stałego rozwoju intelektualnego. 3)w bardzo ogólnym sensie
pojęcia tego używa się dla określenia postawy, która stawia na
dążenie do pełnego rozwoju człowieka. Reformacja była efektem
tego, że człowiek renesansowy nie bał się podważyć świętych dla
średniowiecza dogmatów religijnych. Żądania reform w kościele w
połączeniu z wcześniejszymi kryzysami zaowocowały rozłamem, z
którego wkrótce wyodrębniły się dwa główne nurty: luteranizm i
kalwinizm. Istota problemu reformacji sprowadzała się do
pytania: jak wierzyć. Konflikty reformatorów z kościołem
katolickim doprowadziły do licznych wojen.

Zdefiniuj krótko gatunki literackie epoki.

Renesans czerpał głównie z okresów poprzednich a zwłaszcza z
antyku, dlatego największą popularnością cieszyły się gatunki
cenione w czasach antyku. Liryka: ody, treny, fraszki, pieśni,
elegie, hymny, epigramy, sielanki. Epika: bohaterski eposy.
Dramat: humanistyczne tragedie. Poza tym powstały niejako z
potrzeby chwili gatunki mające na celu przedstawienie poglądów
politycznych (mowy) lub teologicznych (kazania). Bardzo
popularną formą wypowiedzi był dialog, używany szczególnie
często w utworach parenetycznych, propagujących pewne wzorce
osobowe. Renesans nie zapomniał również o średniowieczu i
uprawiano także gatunki charakterystyczne dla poprzedniej epoki.

Renesansowy charakter pieśni, fraszek, trenów i dramatu
Kochanowskiego.

Pieśni

Renesansowy charakter pieśni wyraża się poprzez zawartą w nich
filozofię i sposób patrzenia na świat oraz poprzez fakt, że
wykorzystując gatunek pieśni stworzył Kochanowski swój własny,
niepowtarzalny styl, co było zgodne z renesansowym poczuciem
indywidualizmu. W pieśniach o tematyce religijnej K. chwali
Boga, lecz chwali go zachwycając się pięknem stworzenia świata.
Twierdzi on, że wszystko na ziemi jest uporządkowanie
harmonicznie i jest to uporządkowanie doskonałe. W pieśniach
widać jednach przede wszystkim wpływ dwóch antycznych kierunków
filozoficznych: stoizycmu i epikureizmu. Stoicyzm wyraża się w
przekonaniu, że człowiek powinien dążyć do szczęścia żyjąc w
zgodzie z naturą i zasadami cnoty, która jest tego szczęścia
gwarantką. Jednak to szczęście nie było bezgraniczne na drodze
do niego stała ślepa Fortuna-Przygoda, mająca wiele wspólnego z
Opatrznością. Jako, że wiadomo było o śmiertelności człowieka do
pieśni, jak i do całego renesansu wkradały się elementy
filozofii epikurejskie. Poeta w pieśniach zachęca do korzystania
z chwili i cieszenia się życiem nie ufając zbyt bardzo
przyszłości. Zabawa i radość pozwalają według niego zapomnieć na
moment o znikomości i ulotności życia.

Fraszki

Podobnie jak w Pieśniach i tutaj renesansowy charakter można
dostrzec głównie rozpatrując postawy filozoficzne występujące i
pochwalne we fraszkach. Jest to ponownie: stoicyzm i epikureizm.
Fraszki Kochanowskiego pokazują również jego humanistyczną
naturę. Potrafi on jednocześnie dostrzec urodę świata ale i nie
zapomina o jego przemijalności. Te wartości można jednak
zauważyć tylko we fraszkach o naturze refleksyjno-filozoficznej.
Renesansowy charakter innych fraszek polega głównie na zdolności
autora do dostrzegania wartości każdego zdarzenia i umiejętnego
jej komentowania w duchu humanitaryzmu.

Treny

Renesansowy charakter trenów polega głównie na ich nawiązaniach
do sztuki antycznej. Kochanowski pisząc Treny zachował ustalone
w czasach antyku dla tego gatunku zasady, stosując je jednak nie
do każdego utworu a dla całego cyklu. Znalazły się tam części
poświęcone: pochwale zalet zmarłego, opiewające wielkość straty,
ukazujące żal po zmarłym, pocieszeniu żyjących, napomnieniu
żyjących. Nowatorski charakter ma natomiast poświęcenie Trenów
dziecku. Taki tym utworów był zarezerwowany dla osób znanych lub
wielkich osobistości historycznych. W Trenach ujawnia się także
kryzys światopoglądowy poety. Dla przykładu pojawiają się
wątpliwości co do słuszności wyroków boskich oraz co do życia po
śmierci.

Dramat

W swojej "Odprawie posłów greckich" Kochanowski odwołuje się do
standardów tragedii antycznej. Poza zaczerpniętym z mitologii
tematem autor trzyma się także antycznych zasad pisania
tragedii, czyli zasady trzech jedności czy też klasycznej budowy
akcji: wystąpienia chóru, podział na epeisodia. W dramacie tym
występują jednak pewne wartości ponadczasowej jest on również
skierowany do współczesnych Kochanowskiemu (sprzedawanie głosów,
myślenie tylko o własnym pożytku) , których postępowanie jest w
tym dramacie jednoznacznie krytykowane.

Obrazy wsi polskiej w utworach Reja, Kochanowskiego i
Szymonowica.

Mikołaj Rej "Krótka rozprawa między Panem, Wójtem a Plebanem"

W tym utworze sumuje się wszystko, co stanowiło wówczas obiekt
zainteresowania opinii publiczne i stanowiło podstawę do
podjęcia walki z nadużyciami i niedostatkami. Utwór posiada
modny w renesansie charakter dialogu - rozmawiają ze sobą
przedstawiciele trzech różnych stanów: chłopstwa, duchowieństwa
oraz szlachty. Poprzez wypowiedzi tych osób czytelnik dowiaduje
się o problemach ich gnębiących oraz o zarzutach jakie mają pod
swoim adresem. Z tej rozmowy wyłania się obraz chłopa, który
jest zewsząd uciskany. Z jednej strony przez szlachtę a z
drugiej przez duchowieństwo. Jest on skazany na ponoszenie
ciężarów związanych zarówno z podatkami jak i z pracą
pańszczyźnianą. Rej staje w obronie chłopstwa znajdującego się w
tak beznadziejnym położeniu, które nie posiada nawet prawie
żadnych praw.

Jan Kochanowski "Pieśń świętojańska o sobótce"

W tym cyklu utworów Kochanowski przedstawia życie na wsi jako
ideał, nie mający porównania. Powołując się na tradycje antyczne
(topos oracza) wprowadza do tych pieśni elementy typowo polskie.
Chwali uroki wsi, piękno krajobrazu, stare zwyczaje. Wskazuje on
na hojność przyrody, która obdarza człowieka wszystkimi swoimi
darami. Przeciwstawione jest to innym sposobom życia, które
według poety są niebezpieczne i nieporównywalne z jedynym
właściwym sposobem życia na wsi. Pieśń ta jest również pochwałą
życia rodzinnego i staropolskiego wychowania oraz życia w
skromności. Niestety obraz zawarty w pieśniach nie jest
realistyczny. Łączy on bowiem w sobie zarówno elementy życia
chłopów (ciężka praca) jaki i szlachciców (korzystanie z
efektów tej pracy).

Szymon Szymonowic "Żeńcy"

"Żeńcy" to sielanka. Jest to jednak sielanka nietypowa. Zamiast
pochwały lekkiego i przyjemnego życia na wsi obserwujemy tu
obraz bardziej rzeczywisty. Autor opisuje konflikt, jaki musiał
istnieć pomiędzy pracującymi na roli chłopami a pilnującymi
swojego majątku i pracy chłopów szlachcicami (w osobie ekonoma).
Konflikt ten jest jednak przedstawiony w sposób typowy dla
sielanek - w pogodnej atmosferze. Zestawiona została twarda
rzeczywistość z łagodnością przyrody (Słońce). Wyrażona zostaje
jednak nadzieja na zmianę zachowania starosty. Oryginalność
Szymonowica polegała na tym, że zachowując przyjazny ton
sielanki potrafił on przedstawić rzeczywistość daleką od
"sielankowej".

Związki kulturowe i literackie renesansu z antykiem.

Renesans był epoką, której przedstawiciele nie negowali
osiągnięć epok wcześniejszych, a wręcz przeciwnie starali się
gromadzić wartości, które pozostawili ich poprzednicy. Stąd
zwrot w kierunku antyku i ponowne docenienie zawartych tam
treści dokonane nie zaniedbując dorobku średniowiecza. Antyk był
już dość dobrze znany w średniowieczu, lecz była to raczej
wiedza chaotyczna. Renesansowi zawdzięczamy jej uporządkowanie i
wskrzeszenie jego "duszy". Podstawą do uczynienia tego był
humanizm. Typowy humanista musiał znać grekę, łacinę i
hebrajski. Oczyszczono łacinę z późniejszych naleciałości i
odnowiono całe piękno tego starożytnego języka. Skierowano się
ku filozofii starożytnej: epikureizmowi i stoicyzmowi. W poezji
posługiwano się głównie "poetyką" Arystotelesa, którą studiowano
oczywiście w oryginale. Najwyżej ceniono te gatunki literacki,
które były poparte "powagą" antyku.

Kierunki filozoficzne epoki.

Epikureizm

Punktem wyjścia dla epikurejczyków było założenie, że szczęście
jest największym dobrem. Według nich szczęście polega na
doznawaniu przyjemności a nieszczęście na doznawaniu cierpienia.
Do szczęścia wystarczy jednak w zupełności brak cierpienia.
Zdrowie ciała i spokój duszy zapewniają radość. Według
epikurejczyków dobra, które posiadamy powinniśmy używać
docześnie, bo dobro jest przemijające i jednorazowe - nie ma co
liczyć na przyszłe bytowanie ("carpe diem" - chwytaj dzień). Są
dwa zasadnicze sposoby na szczęście: cnota i rozum. Są to jednak
tylko środki, i same w sobie nie są cenne. Człowiek nie powinien
poddawać się myślom, gdyż te łatwo błądzą i dostarczają nowych
cierpień. Wewnętrzny spokój, rozumne i cnotliwe życie prowadzą
do osiągnięcia osobistego szczęści, które z kolei przyczynia się
do szczęścia ogółu.

Stoicyzm

Stoicy za najwyższe szczęście i dobro człowieka uznali cnotę
(ten kierunek był pogłębieniem myśli Sokratesa). Stoicy głosili
niezależność człowieka od natury i zgodność z nią. Szczęścia
można według nich być całkowicie pewnym tylko gdy opanuje się
zewnętrzne okoliczności lub się od nich uniezależni. Ponieważ to
pierwsze było niewykonalne należało się od nich uniezależnić -
należy zapanować nad sobą. Cnota to dobro jedyne - wszystko poza
nią, na przykład pieniądze lub sława, może być źle użyte i
dlatego dobrem nie jest. Cnota nie polega stopniowaniu. Albo się
ją ma albo nie. Aby dążyć do szczęścia należy zobojętnieć na
dobra doczesne i kierować się w życiu wyłącznie rozumem a nie
emocjami. Ideałem stoików był mędrzec, żyjący cnotliwie a przez
to bogaty wewnętrznie i wolny, obojętny na emocje i uczucia, ni
e przywiązujący wagi do dóbr materialnych.

Platon

Platon był idealistą, twierdził, że we wszystkich dziedzinach
bytu i działania obok pierwiastków realnych, które są
przemijające istnieją pierwiastki idealne, które są wieczne, i
że pierwiastki idealne mają przewagę nad realnymi. Na czele
jego filozofii stało pojęcie idei, a także dobra i duszy. Platon
był przekonany, że istnieje byt idealny a byt realny jest od
niego zależny. Dusza istnieje niezależnie od ciała a ciało jest
niższe i zależne od niej. Złączenie z ciałem nie jest dla duszy
niezbędne. Platon był przekonany, że istnieje wiedza wrodzona,
rozumowa, niedoświadczalna i że wiedza zmysłowa jako zależna i
niepewna musi jej być podporządkowana. Platon uważał, że
właściwym celem człowieka są dobra idealne, i że dobra realne,
jako niższe, powinny im być podporządkowane i traktowane tylko
jako środki. Jednocześnie twierdził, że poprzez cele realne,
względne, skończone, doczesne można w końcu osiągnąć cele
idealne, wieczne.

Arystoteles

Arystoteles unikał rozwiązań skrajnych, był skłonny do uznania
cząstki prawdy, jaka w każdym z rozwiązań tkwi. Arystoteles
twierdził, że nie ma innych rzeczy niż realne, lecz ich osnową
jest idealna ich istota. W rzeczach jednostkowych należy szukać
ogólnej ich istoty. Poznanie odbywa się według Arystotelesa
empirycznie, przy udziale zmysłów, lecz wyniki tego poznania są
całkowicie realne. W etyce najwyższym dobrem nie jest cnota a
szczęście. Szczęście rozumie się nie jako doznawanie
przyjemności, ale jako działalność godną człowieka, rozumną i
cnotliwą. Przez cnotę należy dochodzić do szczęścia. Od
Arystotelesa pochodzi podział filozofii, wyodrębnienie logiki,
opracowanie psychologii, nowe pojęcia metafizyczne takie jak:
forma, materia, Bóg, energia.

Sceptycyzm

Sceptycy wychodząc z założenia, że nie są zdolni do
rozstrzygnięcia jakiejkolwiek kwestii nie zabierali głosu i ta
powściągliwość zapewniała im spokój, który z kolei zapewniał i
szczęście. Rozumowali oni tak: Nie wiemy jakie są własności
rzeczy => Wobec tego musimy się powstrzymywać od sądów o nich =>
To powstrzymanie da spokój i szczęście. Krytykowali oni ludzką
wiedzę wykazując, że nie jest ona możliwa. Odrzucali wszelkie
sądy naukowe, gdyż nie są one pewne. Nie krytykowali tylko sądów
o zjawiskach. Stanowisko swe uzasadniali sceptycy przez logiczną
analizę twierdzeń. Twierdzili, że wobec każdego twierdzenia nie
więcej pewności daje twierdzenie przeciwne.