26 (14)

Adam Mickiewicz
“Dziady”

 

“Dziady
kowieńsko-wileńskie”, wydane zostały obok “Grażyny”
w 1823 r. w II tomie “Poezyj”.

Całość poprzedza wiersz
“Upiór”

Według opowieści tych,
“którzy bliżej cmentarza mieszkali” (w.13), corocznie,
nocą “na niedzielę
czwartą” (w.17) ukazywał się upiór. Samobójca, “z
piersią skrwawioną” (w.19) żali się na los, który każe mu
“Ujrzeć ją znowu, poznać się, rozłączyć” (w.38). Tak
jak z życia ze strony ludzi spotyka go tylko drwina lub
litość; ma to za nic jeżeli miłą przyjmie go życzliwie.

Odautorskie wyjaśnienie obrzędu
Dziadów - ludowej uroczystości obchodzonej na Litwie, w Prusach
i w Kurlandii dla uczczenia pamięci zmarłych przodków. Obrzęd
sięga czasów pogańskich i
zwał się “ucztą kozła”.

Dziady. Część II

Motto z “Hamleta” Szekspira:
“Są dziwy w niebie i na ziemi, o których ani śniło się
waszym filozofom”

lChór dwuwierszem “Ciemno
wszędzie, głucho wszędzie/ Co to będzie, co to
będzie?” rozpoczyna obrzęd. Guślarz nakazuje
zamknąć drzwi i szczelnie zasłonić okna.
Wykonanie poleceń
potwierdza Starzec, a chór powtarza dwuwiersz. l
lGuślarz rozpoczyna
zaklęcia wywołując dusze czyśćcowe. Wpierw, na znak
spalonej kądzieli, przyzywa duchy lekkie (styl łagodny, pełen
zdrobnień). Chór nawołuje, by wyraziły, czego im
brakuje do zbawienia. Pojawia się para dzieci -
Aniołków, Józio i Rózia. Dręczy ich “nuda” - troska
wynikająca z braku dopełnienia, ustalenia losu i
“trwoga” - z niepewności zbawienia wiecznego.
Proszą o dwa ziarnka gorczycy, bowiem zgodnie z wola
boską: “Kto nie doznał goryczy ni razu/ Ten nie dozna
słodyczy w niebie”.Guślarz, a za nim Chór, obdarowawszy dzieci zgodnie z ich życzeniem, odsyłają je. l
lZbliża się północ,
Guślarz nakazuje rozpalenie kadzi z wódką. Teraz wzywa
najcięższe duchy. Zza okna
dochodzi głos wżywającego
o litość. Przemawia Widmo Pana(groza, makabryzm) - dziedzica wioski, który
trzy lata temu zmarł. Cierpi potępienie skazany na
wieczny głód. “Żarłoczne ptactwo” - duchy ludzi ,
których przywiódł do śmierci swym okrutnym postępowaniem (białe - jeśli byli
dobrzy, czarne - jeśli źli), odbierają mu każdą
okruszynę strawy. i krople wody. Chór Ptaków
Nocnych (“Sowy, kruki i
puchacze”) zapowiadają, iż męka jego będzie
wieczna. Kruk - zakatowany na śmierć mężczyzna,
który głodując sięgnął po pańskie jabłka, Sowa - nieszczęśliwa
wdowa z maleńkim dzieckiem, którą w mróz najgorszy
nakazał wyrzucić,
bo przeszkadzała mu swym żebraniem w zabawie -
potwierdzają okrucieństwo dziedzica. Widmo puentuje:
“Bo kto nie był ni razu człowiekiem,? Temu człowiek
nic nie pomoże.”.
l
lGuślarz i Chór odsyłają
ducha. Guślarz podpala wianek z “cząbru (macierzanki)
i ślazy” - ziół nie przynoszących pożytku ani
ludziom ani zwierzętom. W ten sposób przywołuje ducha Dziewczyny. (śpiewa piosenki, styl
sentymentalny) Strojna, lekka i bardzo piękna pojawia
się w kaplicy. Zosia była wieśniaczką, która nie
zaznając miłości, lekceważąc zaloty chłopców
zmarła w wieku 19 lat. Nie cierpi mąk, lecz lekka jak
piórko fruwa miotana po świecie nie mogąc “Ani wzbić się pod
niebiosa, / Ani ziemi dotknąć..”. Prosi, by
pochwycili ją młodzieńcy i przyciągnęli ku ziemi.
Jednak zabiegi są bezowocne, bowiem: “Kto nie
dotknął ziemi ni razu/ Ten nigdy nie może być w
niebie”. Guślarz wyznaje, iż zgodnie z wolą nieba
cierpieć będzie jeszcze 2 lata, po tym czasie
dane jej będzie stanąć
“za niebiesim progiem”. l

(Scena dodana po napisaniu cz.
IV, przez autora nazwana “przejściem”)). Guślarz po raz
ostatni zaklina dusze rzucając w kąt kaplicy garść maku i
soczewicy. W tej chwili ku jednej z wieśniaczek “w
żałobie” zaczyna iść Widmo. Wzrok ma “dziki i zasępiony”, bez
słowa wpatruje się w twarz
dziewczyny., a “Od piersi aż do nóg sięga” “pąsowa
wstęga”. Guślarz wzywa,
by Widmo objawiło czego mu potrzeba, duch jednak milczy i choć
wypowiadane są zaklęcia -
nie odchodzi również. Wreszcie Guślarz zwraca się do
pasterki, która zachowuje się równie dziwnie: zdrętwiałą
milczy i uśmiecha się. Kiedy , zgodnie z nakazem Guślarza, wyprowadzano dziewczynę z kaplicy, ta
spoglądała na Widmo
podążające krok w krok za nią.

Dziady. Część
IV

Historia pośmiertnego losu
młodzieńca z wiersza “Upiór”

Motto: “Podniosłem wszystkie
zmurszałe całuny leżące w trumnach; oddaliłem wzniosłą pociechę rezygnacji, jedynie po to, by
sobie wciąż mówić: - Ach, przecież to tak nie było! Tysiąc
radości zrzucono na zawsze w doły grobowe, a ty stoisz tu sam i
przeliczasz je. Nienasycony! nienasycony! Nie otwieraj
całkowicie podartej księgi przeszłości!... Czyż nie dość
jeszcze jesteś smutny?”

Ksiądz (greckokatolicki)
wzywa dzieci do modlitwy zgodnej z “dniem dzisiejszym” - Zaduszkami. Czytanie odpowiedniego
rozdziału Ewangelii przerywa pukanie do drzwi. Wchodzi dziwacznie odziany młodzieniec. Dzieci
sądzą, że jest upiorem. Ten zaś przedstawia się jako
“Umarły dla świata” pustelnik. Pytany o imię przyznaje,
że przed 3 laty gościł w tych stronach, teraz zaś powrócił.
Następnie śpiewa żałosną pieśń miłosną. Ksiądz widząc
dziwny nastrój przybysza próbuje go uspokoić, przywołuje
dzieci. Jedno z nich beztrosko pyta o strój przybyłego (“Z
różnych kawałków sukmany,/
Na skroniach trawa i liście,/ Wytarte płótno, przy pięknej
kitajce (tafta)?/ ... na sznurku blacha?/ Różne paciorki,
wstążek okrajce?” Zdenerwowany
Pustelnik upomina dziecko, przypomina znana sobie niegdyś
oszalałą z miłości kobietę,
która wyglądała równie dziwnie jak on teraz. I on ją
wyśmiewał, by doświadczywszy nieszczęścia sam skazywać się
na drwiny. Ksiądz próbuje namówić go do jadła, jednak przybysz wspominając powieści Goethego i
Roussea chwyta za nóż.. Odbiera mu go ksiądz. Wreszcie,
spoglądając na trzy płonące świece, rozpoczyna swe
wyznanie.

lOpowieść Gustawa jest bezładna, przerywana
wybuchami rozpaczy i namiętności: młodzieniec zdolny i wrażliwy
poznał dziewczynę. Połączyło ich podobieństwo
upodobań i wzajemne
zrozumienie. Ze strony chłopca była to wielka
miłość, jednak dziewczyna wyszła za innego (historia
nieszczęśliwego
kochanka). Miota nim
miłość i rozpacz; rozpamiętuje nieszczęście z
niezwykłą intensywnością.l
lMłodzian nie rozumie
dlaczego to uczyniła. Oskarżenia ukochanej o zdradę
miesza ze słowami
czułej wyrozumiałości. Jego wyznania zawierają wielki
ładunek moralnego niepokoju. Ma poczucie, że jego
nieszczęście nie jest tylko sprawą prywatną, że
pociąga za sobą zagagładę wartości ogólniejszych. Był
chłopcem uzdolnionym, pełnym zapału (deklamuje “Odę
do młodości”), a nieszczęście złamało go i
zniszczyło. Ze swoim samotnym cierpieniem znalazł się
poza obrębem społeczności. Jest romantycznym
indywidualistą,
który jednak samotność przeżywa bardzo tragicznie i traktuje
jako grzech. l
lUdręczony zwraca się o
pomoc do księdza (z powołania i zawodu jest znawcą
spraw ludzkiego sumienia; był nauczycielem Gustawa i
wpoił mu wiarę w ideały). Ich dialog należy do
najdramatyczniejszych w polskiej literaturze
dramatycznej. Ksiądz - racjonalista pełen wiary w
rozumny porządek świata i społeczeństwa, potrafiący
pogodzić to przekonanie z zasadami religii, traktuje go
jako szaleńca. Gustaw przebija się sztyletem, ale
pozostaje żywy. Ksiądz ociera się o sferę
niesamowitości i wobec tych zjawisk jest bezsilny.
Jego postawa zostaje skompromitowana. l
lGustaw na koniec, niczym
duchy z “Dziadów” cz. II, wygłasza maksymę: “Bo
słuchajcie i zważcie u siebie, / Że według bożego
rozkazu: / Kto za życia choć raz był w niebie, / Ten
po śmierci nie trafi od razu.” i z wybiciem godziny
dwunastej - znika. Był więc upiorem. l

“Dziady”
część I

Pierwsza część cyklu nigdy nie
ukazała się za życia autora. Wydano ją po jego śmierci w
1860 r. w Paryżu (w wydaniu zbiorowym “Pism” Mickiewicza).
Składają się na nią luźne sceny nie dające jednoznacznej całości.

Sc.1. Dziewica, przyszła
kochanka, oddaje się marzeniom. W przyrodzie obowiązuje zasada
płciowości, rozumianej jako miłość i harmonia. Zatem i
wśród ludzi, jeżeli dwie istoty są sobie przeznaczone, to
według powszechnego prawa muszą się spotkać.

Sc.2. Na obrzęd Dziadów
idzie pochód ludzi. Guślarz, powtarzając słowa “Ciemno
wszędzie, głucho wszędzie” prowadzi gromadę, Chór ją powtarza.

lMłodzieńcy proszą
dziewczynę z “Romantyczności” (tożsamą z
Karusią), by na próżno nie rozpaczała po zmarłym
kochanku (“Dla niego na mszę daj, młoda wdowo, / A
dla nas żywych
piękne daj słowo.”), a do Starca - by nie rozpaczał po bliskich
(“Weź trochę szczęścia od nas szczęśliwych, /
Szukaj umarłych pośród nas żywych”). l
lPonownie Guślarz wzywa
wszystkich, “kto rozpaczą, / Kto wspomina i kto
życzy”, by “ze świata mędrców” przyszli na
Dziady. l
lDziecko, które nie
pamięta, zmarłej przy jego narodzinach, matki prosi
Starca, by powrócili
do domu. Lecz ten żegnając z goryczą wnuka (“Boże!
(...) Pobłogosław wnukowi - niechaj umrze młodo!”)
idzie na uroczystość. l
lMłodzieniec Zaklęty snuje dziwna opowieść o
rycerzu, który dobrowolnie poddał się zaklęciu w
kamień.l
lChór Młodzieży przypomina
o prawach rządzących światem; “Zgubionymi” dlań
są wszyscy, którzy “w młode lata”: — byli
bezczynni, — izolowali się od otoczenia, —
nie potrafili cieszyć się młodością.l
lDo gromady dołącza Strzelec(“Pieśń Strzelca”) i Gustaw - szukający miłości (“Ach,
gdzie cię szukać? - od ludzi ucieknę, / Ach, bądź ty
ze mną, świata się wyrzeknę!”). l
lMyśliwy Czarny (wyobrażenie złego ducha) kpi z
wynurzeń Gustawa.l
lCałość kończy dialog
Gustawa ze Strzelcem, który zapowiada wystraszonemu
kochankowi: “Wiedz naprzód, iż gdzie stąpisz, jest
wszędzie nad tobą / Pewna istota, która z oczu cię
[nie] traci, / I że chce ciebie w ludzkiej nawiedzić
postaci”. l

 

“Dziady
część III”

“Dziadów” cz. III,
arcydzieło dramatu narodowego napisał Adam Mickiewicz w ciągu
wiosny roku 1832 r. w Dreźnie (stąd określenie “Dziady
drezdeńskie”).

Od wydarzeń wileńskich,
będących przedmiotem utworu, upłynęło prawie dziewięć lat:
Mickiewicza i innych
filomatów aresztowano w październiku 1823 r., proces trwał
prawie rok. Następne pięciolecie spędził poeta na zesłaniu w
Rosji, skąd, dzięki staraniom przyjaznych mu Rosjan zdołał
wyjechać w końcu 1829 r.. Lata do wybuchu powstania
listopadowego zeszły mu na podróżach po Europie zachodniej,
rok 1831 spędził w Wielkopolsce, skąd wrócił do Drezna.

 

Świat przedstawiony utworu i sposoby
jego kreowania

“Dziady część III”
prezentują dramat romantyczny.

Brak jedności:

lczasu(trwa ponad rok,
między poszczególnymi scenami są różne, nieraz
kilkumiesięczne luki czasowe), l
lmiejsca (Wilno: cela
Konrada, cela księdza Piotra, apartamenty Nowosilcowa,
cmentarz pod Wilnem; dworek pod Lwowem; Warszawa;
Petersburg), l
lakcji (każda scena ma
odrębną tematykę i własną dramaturgię);l

Przestrzeń:

lrealistyczna: — wiele autentycznych szczegółów,
np. w opisie celi Konrada;l
lsymboliczna:l

— cmentarz jako magiczna
przestrzeń obrzędu,

— cela
Konrada jako grób-kolebka;

lpokrewieństwo ze
średniowiecznym misterium:l

— pozioma organizacja: strona
lewa to Zło, strona prawa to Dobro,

— pionowa
organizacja: Niebo,
Ziemia i Piekło;

Czas:

lhistoryczny:l

— konkretne
daty:, np. 1 listopada 1823 r., — autentyczne
wydarzenia w których
uczestniczą postacie historyczne;

lmitu religijnego (cykliczny,
mierzony świętami): l

— cykl od
Dziadów do Dziadów,

— Wielkanoc - Widzenie Księdza
Piotra,

— Boże Narodzenie - Wielka
Improwizacja,

—
powtórzenie losów Chrystusa;

lmitu agrarnego: l

— cykl wegetacji roślinnej - bajka Żegoty,

— zima, obumieranie
- niewola,

— wiosna, zapowiedź wolności -
zmartwychwstanie,

— ziarno - młodzież,

— utajone życie posianego ziarna
przygotowującego się do kiełkowania - więzienie

Postacie:

lhistoryczne: l

— występujące pod własnymi
imionami i nazwiskami (Jan Sobolewski, Wysocki, Bajkow,
Pelikan)

— wskazane innym mianem
(Generał - Wincenty Krasiński; Doktor - August Bé cu);

lfikcyjne: l

— kreowane zgodnie z konwencją
realistycznej (prawdopodobieństwo psychologiczne):
satyry (Literaci w “Salonie warszawskim”) i
karykatury (Senator)

— nacechowane symbolicznie,
uwznioślone (ksiądz Piotr, Ewa);

lfantastyczne tworzone w
konwencji średniowiecznej alegorii (dobre i złe duchy,
widma zmarłych). l

Nawiązania do
Biblii w myśli
moralno-religijnej i filozoficznej, wzorach osobowych, wątkach
i motywach fabularnych, symbolice, stylu:

symbol krzyża (Wasilewski), —
zestawienie Podniesienia w czasie mszy z wyjazdem więźniów na
zesłanie (tożsamość znaczeń), — dzieje Polski jako
powtórzenie biografii Chrystusa, —
studenci jako niewiniątka, — car
jako Herod, — Konrad jako
Samson, — Petersburg jako wieża Babel i Babilon,
— zapowiedź powodzi (“Oleszkiewicz”), — naśladowanie
stylu Ewangelii i Apokalipsy św. Jana w Widzeniu księdza
Piotra

Kompozycja:

lotwarta, luźna,
zacierająca związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy
poszczególnymi częściami, w której poszczególne
sceny ukazują jakiś nowy aspekt świata;l
lpołączenie elementów
cechujących różne rodzaje literackie:
dramatu (“Pan Senator”), epicki (“Ustęp”) i liryki
(“Wielka Improwizacja”);l
loperowość (partie
śpiewane);l
lstylistyka misterium
(usytuowanie człowieka pomiędzy dobrem a złem,
alegoryczność);l
lróżnorodność
konwencji i kategorii estetycznych: l

— fantastyki
z realizmem,

— języka potocznego (sc. I, VII
i VIII) z symbolicznym językiem mistyki (sc. IV i
V),

— tragizmu z komizmem (wisielczy
humor więźniów),

— patosu
(Wielka Improwizacja) z groteską (sceny z diabłami) i
satyrą (sc. VII);

Prawa rządzące światem:

lścisły związek świata
widzialnego i nadprzyrodzonego, podwójna,
realistyczna i metafizyczna
motywacja wydarzeńl

— Wielka Improwizacja jako efekt
“wielkiej choroby”(epilepsji) i opętania przez
diabła,

— piorun zabijający Doktora
jako zjawisko fizyczne i kara boża,

W rezultacie dramat kreśli
wizję świata pełnego wielorakich znaczeń, w którym losy
jednostki i zbiorowości nabierają metafizycznych sensów.

III cz. “Dziadów” jest
próbą odnalezienia optymistycznego sensu cierpień i klęsk
Polaków.

Uniwersalność sensów i
szerokość uogólnień zawartych w dramacie stwarzają
możliwość uaktualnienia utworu w świadomości kolejnych
pokoleń.

Koncepcja poezji

W dramacie Mickiewicz
sformułował całościową koncepcję poezji romantycznej czym
zakończył i podsumował walkę klasyków z romantykami.

Polemika z klasykami i sentymentalistami.

Aluzje do konkretnych
autorów i ich poglądów w sc. Salonu warszawskiego:

— Literat III to Kajetan
Koźmian (wskazanie na jego poemat
“Ziemiaństwo”, propagowany przez niego zakaz
pisania o sprawach aktualnych i obowiązek zachowania
dobrego smaku, którego zasady określa elita);

— Literat IV to Kazimierz
Brodziński (narodowy charakter poezji jako
odzwierciedlenie
cech psychicznych Polaków: prostoty, gościnności,
niechęci do przemocy i gwałtowności);

lKrytyka tych koncepcji poprzez:l

— ironię, — satyryczny
rys postaci, —
umieszczenie ich w towarzystwie przy stoliku, — kompromitacja poprzez
zestawienie z autentyczną i wstrząsającą
historią Cichowskiego

Postulowana koncepcja poezji

ltwórca: l

— natchnienie jako jej
źródło, — uwrażliwienie na ludzką krzywdę,
zdolność odczuwania
cierpień narodu, — boska moc kreacyjna, — możliwość zyskania
nieśmiertelności
dzięki twórczości, — predyspozycje do kierowania
ludzkością,

lmożliwości i cele poezji: l

— ekspresja
duszy poety, —
sposób kontaktu z Bogiem, — poznanie
metafizycznych tajemnic bytu, — wyrażenie narodowych
cierpień i ideałów, — zaangażowanie we
współczesną rzeczywistość i wskazanie jej
problemów, — odsłanianie przyszłości i
objawianie narodowi
jego przeznaczeń, — przewodzenie narodowi i
ludzkości

Streszczenie

Prolog: Wilno, cela w
klasztorze bazylianów przerobionym na więzienie.

lPomiędzy duchami Zła i
Dobra toczy się walka o dusze więźnia. l
lBohater pisze po łacinie
węglem na ścianie słowa: “Gustaw zmarł 1 listopada
1823 r. Tu narodził
się Konrad 1 listopada 1823 r.”l

Sc.1 (scena więzienna):
Wieczór wigilijny. Dzięki życzliwości kaprala-Polaka więźniowie (Jakub [Jagiełło] , Adolf [Januszkiewicz],
Ks. Lwowicz, Frejend, Tomasz [Zan], Jacek [Onufry Pietraszkieicz], Feliks Kółakowski, Suzin), spotykają
się w celi Konrada.

lDoświadczeńsi opowiadają
nowo przybyłym o warunkach panujących w więzieniu. l
lJan Sobolewski opisuje
odjazd kibitek wywożących zakutą w łańcuchy
młodzież (również
dziesięcioletnie dzieci ) na Syberię (w.188-295).l
lŻegota [Ignacy Domeyko] cytuje bajkę o diable (w.330-349). l
lWięźniowie m.in.
śpiewają “pogańską pieść” Konrada z refrenem:
“Tak! zemsta, zemsta, zemsta na wroga/ Z Bogiem i
choćby mimo Boga!”. l
lKonrad-poeta pragnie poznać
przyszłość narodu, ale jego wysiłki spełzają na
niczym (tzw. Mała Improwizacja)
(w.485-511). l
lWięźniowie powracają do
swoich cel.l

Sc.2 Improwizacja (tzw. Wielka). Samotny
Konrad, jako największy twórca na
ziemi, prosi Boga o “rząd dusz”. Uważa bowiem, że jest w
stanie poprowadzić naród ku wolności i szczęściu. Stwórca
jednak milczy. Rozgoryczony bohater, “duszą w ojczyznę
wcielony” i “za milijony
kochający i cierpiący katusze”, zarzuca Panu, że jest
jedynie zimnym rozumem, i wyzywa Go na pojedynek “na serca”.
Wątpi w dobroć i sprawiedliwość Opatrzności.

Jego prometejski bunt ma jednak
charakter szatański (pycha) - opętał go diabeł, który
kończąc bluźniercze słowa Konrada nazywa Boga carem świata.

Sc.3 Kapral sprowadza bernardyna, księdza Piotra, który odprawia
egzorcyzmy (. Ponieważ bunt Konrada
zrodził się z miłości do umęczonego narodu i współczucia
dla jego cierpień, bohater
ma szanse na ocalenie duszy. Pełen chrześcijańskiej pokory i
głębokiej wiary ksiądz Piotr wypędza diabła i ocala
Rollisona (więzionego w klasztorze dominikańskim, doprowadzonego
do rozpaczy okrutnym cierpieniem)
przed wiecznym potępieniem.

Sc.4 (Dom wiejski pode Lwowem). Panienka Ewa usypia, modląc się za niewinnie prześladowanych wileńskich uczniów, których
car-Herod, chce zgładzić. Pojawiają się anioły, które
splatają nad dzieckiem symboliczny kwietny wieniec niewinności.
Ewa przezywa mistyczne widzenie, w trakcie którego jednoczy się
z Bogiem. Dziewczynka symbolizuje anielska stronę polskiej
duszy.

Sc.5 (tzw. Widzenie Księdza
Piotra). Bernardynowi
modlącemu się w swojej celi, Stwórca przedstawia mistyczną
wizję dziejów cierpień narodowych i objawia ich sens. Dzieje
Polski są powtórzeniem losów Chrystusa. Naród musi zatem
umrzeć na “krzyżu’ zaborców, a by zmartwychwstać, zbawić
narody od tyranii i obdarzyć je wolnością. Ksiądz Piotr widzi
wywożona na Syberię młodzież, a wśród niej “dziecię”,
które “uszło - rośnie - to obrońca!” Przyszły zbawiciel,
Mesjasz, “namiestnik wolności na ziemi widomy” nosi
tajemnicze imię “Czterdzieści i cztery”.

Sc.6 (Widzenie Senatora). Diabły dręczą pijanego Nowosilcowa
koszmarami. Śni o wielkich bogactwach i zaszczytach (100 tyś.
rubli, order, książęcy tytuł), upaja się uniżonością
dworaków zazdroszczących mu carskiej życzliwości.
Niespodziewanie pojawia się car i okazuje mu swą nieprzychylność. Dworacy
nie kryją już swej nienawiści, odwracają się odeń. Senator nie potrafi znieść utraty
pańskiej łaski.

Sc.7 (Salon warszawski). Dwie grupy osób. U drzwi kilku
młodych ludzi (Zenon Niemojewski, Adolf i dwu starych Polaków) rozmawiają o prześladowaniach.

lPrzy stoliku siedzą
urzędnicy, literaci, damy i oficerowie. Żałują, że
Nowosilcow wyjechał z Warszawy, ponieważ nikt tak jak
on nie potrafi urządzać bali.l
lMłoda dama z towarzystwa u
drzwi prosi, by wysłuchano wstrząsającej historii
Adolfa o Cichowskim (poddany długotrwałemu śledztwu,
niczego nie powiedział, lecz wrócił z więzienia przerażająco zmieniony).
Literaci - klasycy, uważają ją za zbyt aktualną i
mało sentymentalną,
by stała się tematem ich utworów. l
lMłodzi opuszczają salon.
Wysocki w odpowiedzi na pogardliwe komentarze kolegów
wygłasza sławny
czterowiersz: “... Nasz naród jak lawa, / Z wierchu
zimna i twarda, sucha i plugawa, / Lecz wewnątrz ognia sto
lat nie wyziębi; / Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do
głębi.“l

Sc.8 (Pan Senator). Nowosilcow i Doktor
(pierwowzorem postaci był ojczym
Słowackiego) rozmawiają o odkrytym spisku wśród młodzieży
uniwersytetu wileńskiego. Na wiadomość, że kupiec Kanissyn
dopomina się o dług, Senator nakazuje aresztować jego syna.
Pelikan (prof. uniwersytecki, donosiciel i szpieg) przypomina o sprawie Rollisona, który zachorował po
ciężkim pobiciu w czasie przesłuchań (Senator jest
zaskoczony, że przeżył karę 300 kijów), na to lokaj oznajmia
przybycie matki chłopca z listem polecającym od księżnej.

lNiewidoma staruszka na
kolanach błaga o widzenie z dzieckiem, w tej samej
chwili wbiega z sali balowej panna zapraszając Senatora
na “sercowy” koncert (gra słów: grać mają koncert
niemieckiego kompozytora Henryka Hertza, którego
nazwisko znaczy “serce”, podobnie rzeczownik
“chór” wymawiany z francuska),l
lSenator jest zaskoczony, że
młodzieniec już rok spędził w więzieniu, cieszy to
opiekunkę staruszki,
p. Kmitową, która chce widzieć w dostojniku
“stworzenie boże” otoczone łotrami,l
lPo odejściu kobiet Senator
karze ukarać lokaja i przesłuchuje księdza Piotra,
próbując oskarżyć go o udział w spisku. Doktor
sugeruje, że pieczę nad spiskiem sprawuje książę
Czartoryski. Ksiądz prorokuje obecnym rychłą śmierć. l

Sc. śpiewana
(Bal). Obecni na balu
przymilają się Senatorowi, flirtują, matki gotowe są dla
kariery poświęcić dobre imię córek (“Lewa strona”-
urzędnicy: Regestrator, Sowietnik, Pułkownik, Dama, Matka,
Sowietnikowa). Starosta z trudem tłumaczy nieobecność żony i
córki, pozostali (“Prawa strona”) wyrażają opinie na temat
służalców (“Te szelmy z rana piją krew, / A po
obiedzie rom”.)

lTu: Justyn Pol rwie się do
zabicia Senatora, uspakaja go i wreszcie wyprowadza
Bestużew,l
lZabawę przerywa pojawienie
się p. Rollison i Ks. Piotra. Kobieta dowiedziała się
o realizacji
podstępu Doktora i Pelikana (upozorowano samobójstwo i
wyrzucono więźnia z okna),l
lUderzenie pioruna zabija
Doktora liczącego srebrne dukaty,l
lGoście w popłochu
opuszczają bal, a Pelikanowi i Senatorowi Ks. Piotr
przytacza ku przestrodze
przypowieści biblijne,l
lProwadzony na przesłuchanie
Konrad spotyka Ks. Piotra, który prorokuje: “Ty
pojedziesz w daleką, nieznana drogę; / Będziesz w
wielkich, bogatych i rozumnych tłumie,”l

Sc. 9 (“Noc Dziadów”)
Guślarz i Kobieta w żałobie (postacie z II cz. “Dziadów”)
idą do kaplicy. Kobieta
wspomina ducha z raną w piersi (cios “zadany w duszę”),
który pojawił się na jej weselu. Pozostają na cmentarzu.

lUkazują się Widma: —
“Trup świeży” Doktora (cierpi niewysłowione męki,
“goreje”, skarży
się “kruszec przelewać ja muszę”), —
“obrzydłe trupisko” Bajkowa kuszonego przez dziewicę-czarta i rozrywanego przez
potworne psy,l
lGuślarz próbuje
sprowadzić ducha dawnego kochanka, wreszcie ukazuje się
jeździec (Kordian):
“Pierś ma zbroczona posoką”. To “Narodu
nieprzyjaciele” “wrazili” weń miecze “aż w
duszę” z tych ran uleczy go śmierć. Z rany na czole,
którą sam sobie zadał (scena Wielkiej Improwizacji) uleczyć może go
tylko Bóg. l

Ustęp (poemat
podróżniczy - wspomnienia poety z pobytu w Rosji):

lDroga do Rosji. Opis “Krainy pustej, białej i
otwartej” - Kaukazu; drogą spieszą kibitki wiozące
polskich zesłańców i Konrada (“ ...więzień,
chociaż w słomie siedzi, / Jak dziko patrzy!
jaki to wzrok dumy”).l
lPrzedmieścia stolicy.
Opis przepychu letniej rezydencji cara w Carskim Siole
pod Petersburgiem (“Ileż
wymyślić trzeba było spisków; / Ilu niewinnych
wygnać albo zabić, / Ile ziem naszych okraść i
zagrabić, / Póki krwią Litwy, łzami Ukrainy / I
złotem Polski hojnie zakupiono / Wszystko, co mają Paryże,
Londyny,”).l
lPetersburg. Dzieje
budowy stolicy (“W głąb ciekłych piasków i
błotnych zatopów / Rozkazał wpędzić sto tysięcy palów
/ I wdeptać ciała stu tysięcy chłopów...”; “
...kto widział Petersburg,
ten powie: / Że budowały go chyba Szatany.” -
ukazanie potęgi caratu w wymiarze nieomal demonicznym), swoistej wieży
Babel po której spacerują dworzanie (“Wszak Cesarz
tędy zwykł chodzić piechoto,”). Pośród ciżby
spacerują młodzi ludzie - zesłańcy. “Pielgrzym sam
jeden” (Konrad - Mickiewicz) z nienawiścią
obserwował dwór rosyjski. “drugi człowiek” (Józef Oleszkiewicz, Żmudzin)
rozdawszy jałmużnę, próbował pocieszyć
osamotnionego Pielgrzyma. l
lPomnik Piotra Wielkiego. “Dwaj młodzieńce”
Pielgrzym i “wieszcz rosyjski” (Aleksander Puszkin
lub Konrad Rylejew) przypatrują się pomnikowi -
symbolowi despotyzmu i tyranii.l
lPrzegląd wojsk.
Opis parady wojskowej i służalczego,
pstrego tłumu dworzan. Pogardliwy komentarz na temat
“ucywilizowania Rosji”. Wstrząsający obraz pustego
placu na którym spoczywają
ofiary parady. “Biorą ich z ziemi policyjne sługi / I
niosą chować; martwych, rannych społem” (tu
tragiczny los rekruta Litwina oraz wiernego sługi,
którego beztroski oficer pozostawił na mrozie). Całość
kończy apostrofa: “Ach, żal mi ciebie, biedny
Słowianinie!”. l

“Do przyjaciół Moskali”
- hołd pamięci dekabrystów (m. in. Konrada Rylejewa,
Aleksandra Bestużewa).

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

teen-mushing.xlx.pl