Lemur zaprasza
“Fraszki” Jana Kochanowskiego Podobnie jak pie¶ni, fraszki
Fraszka - drobny utwór
Liczne fraszki Kochanowskiego
— tematu (portreciki znajomych, zdarzenia,
— tonu (żartobliwe, humorystyczne,
— długo¶ci (od dwuwierszowych po
Skłonno¶ć do: — zwięzło¶ci (zbliżenie do epigramatu), — wyraĽnego wskazywanie zasadniczej my¶li
— konsekwencji rytmicznej (rymy parzyste aa
Fraszki filozoficzne okre¶laj±ce pogl±dy pisarza na
l“Na swoje księgi” - fraszka programowa. Autor bagatelizuje znaczenie swoich utworów (“Nie dbaj± papiery/ O przemożne bohatery”) i wskazuje Ľródło ich tematów (“Ale pie¶ni, ale żarty/ Zwykły zbierać moje karty”) - rado¶ć warunkiem ludzkiego szczę¶cia. Wiersz ci±gły (niestroficzny); o¶miozgłoskowe wersy.l l“Do fraszek” - pochwała warto¶ci fraszek (“Fraszki nieprzepłacone, wdzięczne...”), które choć pozornie drobne i błahe, stały się dla twórcy istotn± form± wypowiedzi poetyckiej. Nawi±zania do antyku (Fortuna, labirynt, nic Ariadny, Centaur, Dedal).l l“Do Mikołaja Firleja” - żartobliwe uzasadnienie frywolno¶ci fraszek; program poetycki (“ ...bo ma być stateczny/ Sam poeta; rym czasem ujdzie i wszeteczny”)l l“O żywocie ludzkim” - nawi±zuje do filozofii stoickiej. Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu zbiorowo¶ci, podkre¶la przemijalno¶ć ludzkiego istnienia i ludzkich spraw (“Nie masz na ¶wiecie żadnej pewnej rzeczy,/ Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy”). Wersy 11-sylabowe (5+6); powtórzenia (“ Fraszki to wszystko...”), paralelizmy (wersy 3 i 4); pointa. l l“Ku Muzom” - apel do Muz o zachowanie w pamięci potomnych własnych wierszy (“...niech ze mn± za raz me rymy nie gin± / Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyn±!”). Motywy antyczne (Muzy, rosa ippokreńska), paralelizm składniowy i znaczeniowy (wersy zaczynaj±ce się od “jeslim”, “jesli”).l l“Na fraszki” - wyliczenie poszczególnych uciech życia dworskiego (pijaństwo, gry miło¶ci) i końcowe ich zaprzeczenie: “Wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie - Jan niech fraszki pisze!”. Utwór rozpoczyna pytanie retoryczne, uniwersalizm podkre¶la 3 os l. poj. w jakiej przemawia podmiot liryczny.l l“Na lipę” - fraszka czarnoleska. Podmiotem lirycznym jest uosobiona lipa z Czarnolasu, adresatem - strudzony go¶ć. Idylliczna, arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków, za¶ życie zgodne z ni± daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczę¶cie (wyraz epikurejskich przekonań poety). Kunsztowna budowa: — epitety (poetyckie: “rozstrzelone cienie”, “wonny kwiat”, “słodki sen”; potoczne: “pracowite pszczoły”, “chłodne wiatry”), — wyszukane, odwołuj±ce się porównanie (2 ostatnie wersy).l l“Do gór i lasów” - utwór autotematyczny, rodzaj lirycznej biografii., spojrzenie poety na własne życie w momencie przenosin do Czarnolasu. Apostrofa do stron rodzinnych, następnie zwięzłe, czasem ironiczne (“przypasany do miecza rycerz”) wyliczenie kolei życia (podróże, studia, pobyt na dworze, funkcje ko¶cielne). Skontrastowane pytania retoryczne odnosz±ce się do przeszło¶ci i przyszło¶ci, wskazuj± nieprzydatno¶ć do¶wiadczeń w oborze nowej drogi życiowej. Epikurejska pointa: “¦rebrne w głowie nici, / A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci”.l l“Na dom w Czarnolesie” - pochwała domu jako podstawowej warto¶ci życia ludzkiego, Arkadii spokoju i rado¶ci. Etyczny program życia szczę¶liwego: zdrowie, sumienie czyste, “pożywienie ućciwe”, ludzka życzliwo¶ć, “obyczaje zno¶ne”, “nieprzykra staro¶ć”. Interesuj±cy kontrast między skromno¶ci± “gniazda ojczystego” a zbytkiem “pałaców marmurowych”.l l“Na zdrowie” - jedyna fraszka napisana pieciozgłoskowcem, co nadaje jej bardzo wyrazisty rytm. Kontrastuj±ce zestawienie prawdziwej warto¶ci jak± stanowi zdrowie z pozorn± warto¶ci± przedmiotów martwych (perły, kamienie szlachetne), przemijalno¶ci± młodo¶ci i urody oraz zaszczytów (dostojeństw i stanowisk).l Fraszki biesiadne, dowcipne, miłosne: l“Raki” - dowcip (tytuł wskazuje na rodzaj wiersza - zabawy poetyckiej, który można czytać w dwojakiej kolejno¶ci wyrazów: od strony lewej do prawej i odwrotnie). Tu wiersz czytany tradycyjnie jest pochwał± kobiety (“Folgujmy paniom, nie sobie, ma rada”), odwrotnie - jej nagan± ( “Rada ma: sobie, nie paniom, folgujmy”). Podwójny rym: wyrazów pocz±tkowych i końcowych w każdym wersie.l l“Do Hanny” - dystych miłosny, oparty na koncepcie zwi±zanym ze zwrotem przysłowiowym “serce z kamienia”. W wersie pierwszym diament i krzemień s± zestawione, a w drugim przeciwstawione. Maleńkie arcydzieło Kochanowskiego.l l“Do dziewki” - fraszka miłosna, oparta na koncepcie zestawienia cierpienia kochanka ze zjawiskiem natury. Hiperbola: ”A z tob± i w pół nocy zda się dzień na niebie”.l l“O doktorze Hiszpanie” - anegdota o prawniku królewskim Rojzjusza, który wymkn±ł się z grona zabawiaj±cych się kompanów. Na niewiele się jednak to zdało, bo towarzysze zabawy wyłamali drzwi (“doktor nie pu¶cił, ale drzwi pu¶ciły”) i przymusili nieszczę¶nika do picia. Efektem był poranny kac bohatera, który swój stan dowcipnie komentuje: “Szedłem spać trzeĽwo, a wstaję pijany”. Anegdota zbudowana jak mała scenka dramatyczna (skrótowy dialog, stopniowanie napięcia, dowcipna pointa).l l“O miło¶ci” - dystych podkre¶laj±cy potęgę miło¶ci, oparty na wyszukanym koncepcie ujętym w antytezę (zestawienie dwu przeciwstawnych elementów wypowiedzi, np. “lotny” i “pieszy”).l Fraszki patriotyczne: l“Na sokolskie mogiły” - forma nagrobnego napisu na mogiłach poległych pod Sokalem w 1519 r. w bitwie z Tatarami. Zbiorowy podmiot liryczny (“my” - polegli) wygłasza pouczenie dla “go¶cia”, który nie powinien na próżno “łez nad nimi tracić”.l |