Lemur zaprasza
Średniowiecze 1.Alegoria, idealizacja, kontrast, hierarchizacja jako typowe elementy sztuki i literatury epoki-przykłady alegoria motyw lub zestaw motywów , którego znaczenie rozpatrujemy w dwóch płaszczyznach jawnej(tekst) i ukrytej(przenośnej domyślnej).Istota alegorii polega na jednoznacznym odczytaniu warstwy ukrytej , której znaczenie określone jest przez tradycje, literaturę, kulturę. Ta jednoznaczność różni alegorie od symbolu. Pełniła funkcje dydaktyczne. Pozwalała na przystępne pokazanie zawiłych prawd moralnych i religijnych. np. Boska Komedia alegorii należy doszukiwać się w wymowie utworu (przypowieść o sensie istnienia człowieka na ziemi).Celem życia ludzkiego jest Bóg i osiągnięcie zbawienia, można je osiągnąć przez podporządkowanie życia Bogu. Przesłanie utworu jest zrozumiale : życie każdego człowieka jest nieustanna wędrówka, której celem jest Bóg i życie wieczne. Idealizacja przypisywanie cech doskonalsze od prawdziwych, rzeczywistych, podnosić cos do godnosci ideału, wzoru. np. Pieśń o Roladzie ideał rycerza chrześcijanskiego. Kontrast zestawienie dwóch zasadniczo różnych od siebie przedmiotów, osób. Np. Boska Komedia Bohater wędruje przez trzy kontrastowe, przedstawione w jednym utworze. Często konfrontowali dwa światy pogański i chrześcijański a także pojmowali świat w przeciwstawnych kategoriach dobro-zło, Bóg-szatan, niebo-piekło, dusza-ciało. Hierarchizacja podporządkowywanie zasadom hierarchii, klasyfikacja. Np. władca rycerze- poddani. 2.Wzorce osobowe okresu średniowiecza. Idealny władca (np. Karol Wielki Pieśń o Roladzie, Bolesław Chrobry Kronika Gall Anonim) jest następcą Boga na ziemi, każde jego działanie ma na celu dobro ojczyzny i poddanych. Ceni honor i wierność, jest mądry, rozważny, sprawiedliwy, postępuje zgodnie z zasadami religii, dba o poddanych, ma kontakt z Bogiem(sny, widzenia) dzięki czemu zawsze podejmuje trafne decyzje. Cechy mądrość, duma, pobożność, miłosierdzie, odwaga, waleczność, spryt, Asceta, święty (np. św. Aleksy Legenda o św. Aleksym) prowadzi życie podporządkowane Bogu, wyrzeka się dóbr doczesnych, pokutą, ubóstwem, cierpieniem, dobrymi uczynkami poświęca się Bogu, aby przygotować się na śmierć, która prowadzi do wiecznego życia w niebie. Cechy pobożność, ubóstwo, umartwianie ciała, medytacja, męczeństwo; Chrześcijański rycerz (np. Roland) człowiek odważny, bohaterski, waleczny, kieruje się honorem, wierny wobec przyjaciół i ukochanej. Najwyższą jego wartością była służba Bogu, królowi i ojczyźnie oraz walka w obronie chrześcijaństwa. Wzór cnót chrześcijańskich. Cechy honor, odwaga, wierność danemu słowu i damie serca, męstwo, pobożność, mistrzostwo w rycerskim rzemiośle, 3.Motyw śmierci w literaturze i sztuce, stosunek epoki do śmierci. Dominacja kościoła i relingi wpłynęła na kształtowanie postawy średniowiecznego człowieka. Życie stało się dla niego marnością, a śmierć stała się dla niego brama do szczęśliwego życia wiecznego w niebie. Nietrwałość życia, zwodnicze uciechy życia podległe nieubłaganej śmierci zainteresowała artystów. Rozmowa mistrza Polikarta ze śmiercią - Wiersz podejmuje temat śmierci i równości wszystkich ludzi wobec niej.( memento mori pamiętaj o śmierci) Wiersz ukazuje uosobioną śmierć nie jako szkielet, lecz w postaci rozkładających się zwłok, co ma wzbudzić lek przed śmiercią. Dydaktyczna wymowa utworu to przestroga przed grzesznym życiem i wskazanie na konieczność życia zgodnie z przykazaniami bożymi Hans Holbein Młodszy Taniec śmierci(drzeworyty) upersonifikowana śmierć, ciągnie ona do tańca ludzi bez względu na pochodzenie czy stan. Taniec symbolizuje potęgę śmierci, wobec której wszyscy jesteśmy równi. 4.Średniowieczna hagiografia, historiografia za znanych przykładach. Hagiografia dział piśmiennictwa opisujący życie świętych. Np. Legenda o świętym Aleksym Najpopularniejszymi bohaterami tego okresu buli świeci i męczennicy, którego wzniosłe życie opisywano w najczęściej w legendach. Utwory takie były następnie czytane w dniu poświeconym danemu świętemu. Utwory łączyły elementy prawdopodobne z fantastycznymi(cudami, niezwykłe losy bohatera, działaniem sil nadprzyrodzonych). Legenda o św. Aleksym opisuje jego losy od wczesnej młodości po śmierć. Aleksy jest wzorem ascety, sam postanawia odrzucić doczesne przyjemności i żyje w skrajnym ubóstwie. Żyje w doskonalej czystości i pobożności. Dzięki takiej postawie doskonali w sobie cnotę i pobożność, lecz przede wszystkim uzyskuje zbawienie i miano świętego. Historiografia opisywanie dziejów, zazwyczaj w porządku chronologicznym. Np. Kronika Gall Anonim utwór ten to przede wszystkim opis panowania dwóch władców Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego. Podzielona jest na trzy części. Pierwsza opisuje początki państwa polskiego oraz chwałę B.Ch. II i III cz. Stanowi opis sytuacji w Polsce od narodzin B.K. do zwycięstwa Polaków z Niemcami i Pomorzanami w 1109 i 1113. W utworze zawarte są przewidywania B.CH iż po jego śmierci przez wiele lat nie będzie wybitnego władcy aż do B.K. który jest przedstawiony jako wzór rycerza(zwycięstwa z wrogami). 5.Scharakteryzuj najprostsze zabytki piśmiennictwa polskiego. Bogurodzica - uważana jest za najdawniejszą polską pieśń religijną . Powstała najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIII w.. Stała się pierwszym hymnem narodowym(śpiewana najprawdopodobniej przez rycerzy polskich podczas bitwy pod Grunwaldem. Pierwsza zwrotka to modlitwa skierowana do Matki Bożej z prośbą o wstawiennictwo u Chrystusa w celu wyjednania wiernym obfitych łask. W drugiej zwrotce zbiorowy podmiot liryczny zwraca się do Boga, aby ten na wzgląd na Chrystusa wysłuchał modlitw i zesłał proszącym łaskę bożego życia, po śmierci zaś życie wieczne. W wierszu występują archaizmy(np. zyszczy zjednaj, przebyt pobyt). Jest liryczną pieśnią religijną wzorowaną na łacińskich hymnach kościelnych. Kronika Gall Anonim co prawda została spisana po łacinie jednak w całości jest poświęcona historii i sprawom Polski. Powstała ona na dworze Bolesława Krzywoustego . Jest utworem pochwalnym w szczególności w stosunku do Krzywoustego. Składa się z trzech części. Pierwsza opisuje podania wielkopolskie, dzieje dynastii Piastów do narodzin B.K. Kolejne części opisują młodość K. i jego poczynania jako władcy, w szczególności opis wygranych bitw pod Głogowem. Kronika zawiera polityczny, historyczny i geograficzny opis ziem polskich. Wydarzenia przedstawione zostały w porządku chronologicznym. Wiersz słoty O zachowaniu się przy stole zapisany około 1415 r. Przez Przecława Słotę , szlachcica. Jest to utwór obyczajowo- dydaktyczny , zawierający średniowieczne zasady dobrego wychowania. Autor poucza jak należy zachować się przy stole i zaleca dworne obyczaje oraz szacunek dla kobiet. 6. Bogurodzica jako dokument języka polskiego. W tym utworze odnajdujemy wiele archaizmów naszego języka, których dzisiaj już nie używamy. Utwór ten mówi nam dużo o języku tamtych czasów. Archaizmy wyrazowe zastosowane w utworze np. zwolena, przebyt, nie są dziś używane. Wiemy iż wtedy nie występował tzw. Przegłos polski (wymiana fonetyczna o : e ) Np. sławiena mówimy dziś sławiona. Utwór ten pokazuje nam iż w tamtych czasach występowała trochę inna odmiana brak dawnej końcówki 1 os l.poj trybu rozkazującego y, -i np. zyszczy (zjednaj) spuści(obdarz). Dzięki temu utworowi dowiadujemy się również o trochę innej składni w tamtym okresie. Stosowano składnię bezprzyimkową np. Bogiem sławiena (uwielbiona przez Boga). 7.Założenia filozoficzne epoki średniowiecza i ich odbicie w kulturze epoki. Średniowieczna filozofia podporządkowana była teocentryzmowi, czyniącego ośrodkiem zainteresowania Boga i życie wieczne. Scholastyka łac. schola Kierunek ten podporządkowywał się chrześcijańskim dogmatom wiary. Drogą rozumowych spekulacji objaśniano i uzasadniano prawdy religijne.(św. Anzelm) Do poznania prawdy konieczna jest wiara i rozum. Augustynizm (św. Augustyn) nawiązywał do Platońskiego idealizmu. Ośrodkiem myśli był Bóg (teocentryzm) U jego podłoża leżało przekonanie iż człowiek zawieszony jest między niebem a ziemią, rozdarty między dobrem a złem. Celem było poznanie Boga i własnej duszy, człowiek może znaleźć prawdziwe szczęście jedynie w Bogu, od którego zależy ludzki los. Miernikiem wartości człowieka są jego wartości wewnętrzne. Tomizm (Tomasz z Akwinu) przystosował on do potrzeb teologii chrześcijańskiej filozofie Arystotelesa. Neguje augustynski dualizm duszy i ciała, zakładał fizyczną jedność człowieka. Podstawowe założenia filozofii to obiektywizm, odrzucenie dualizmu duszy i ciała, intelektualizm, empiryzm, Istotne jest przekonanie o istnieniu hierarchii bytów i określonym miejscu człowieka danego stanu w tej hierarchii. zg z sch i drabiną feudalną. Franciszkanizm (św. Franciszek z Asyżu) idea radosnej wiary, wspartej wszechogarniającą miłością do człowieka i całego stworzenia. Naczelne postawy miłosierdzie, ubóstwo, braterstwo. 8. Na czym polega uniwersalizm kultury średniowiecza ( w tym architektura). -jeden ustrój: feudalizm; -jeden język: łacina; -ta sama religia; -w nauce panowała scholastyka rozumowe dowodzenie prawd wiary; -teocentryzm podporządkowanie spraw ludzkich Bogu, w centrum zainteresowania stał Bóg; -jednakowe wzorce osobowe święty-asceta, idealny rycerz, doskonały władca; -te same style w sztuce i architekturze styl romański(do XIII), styl gotycki; -wykorzystywano czytelne dla wszystkich Europejczyków motywy, symbole, sformułowania. Dzięki temu Europejczyk czuł się przede wszystkim chrześcijaninem, poczucie narodowe zeszło na dalszy plan. Bez przeszkód mógł podróżować, korzystać z literatury, nauki zapisanej w zrozumiałym dla niego języku. 9.Gatunki literackie średniowiecza. Wymień i omów. Liryka Poezja liturgiczna Tropy retoryczne ozdobniki tekstów liturgicznych; Sekwencja utwór składający się z szeregu zwrotek objaśniający prawdy wiary, Oficjum rymowe- pieśni łacińskie w których przedstawiano kolejne fazy życia świętego; Hymn pochwalny utwór liryczny, jego treścią były chwała Boga i świętych, na drugim planie modlitwa o łaski; Poezja świecka Epitafium napisy nagrobne; Lament utwór żałobny; Pieśń obozowa popularna forma pieśni pochwalnej; Epika Kazanie tekst przemówienia, wypowiedzi wygłaszanej przez duchownego do wiernych w czasie nabożeństwa; Roczniki krótkie zapiski na marginesach tablic paschalnych(wykazy świąt ruchomych); Kronika były to dzieła o treści historycznej, wydarzenia przedstawione miały charakter chronologiczny, w śr często dodawali wydarzenia fikcyjne; Żywoty świętych (hagiografia) - utwory zawierające biografię świętych, pisane były według schematu; Dramat Dramat liturgiczny inscenizacje ważnych wydarzeń dla chrześcijan (np. z Wielkiego Tygodnia) traktowane były jako uzupełnienie obrzędów mszalnych; Misterium forma dramatyczna złożona z kilku scen, przedstawiająca ważne wydarzenia dla chrześcijan; stosowana była symultaniczność, bardziej rozbudowana niż dr lit.; akcja rozgrywała się na kilku scenach jednocześnie; Moralitet bohater przedstawiciel całej ludzkości walczy na scenie z pokusami, miał on pokazać ludziom właściwą drogę postępowania; Intermedia krótkie komiczne scenki, zwykle oddzielały poszczególne sceny misterium; Mirakle przedstawienia eksponujące cudowne wydarzenia; Przejęte ze starożytności: - pieśni, tragedia, komedia, historia, satyra 10. Architektura i teatr epoki. Architektura Dominowały dwa style: Romański ( do XII) budowle na planie krzyża albo koła (rotundy), charakteryzowały się surową prostotą, podkreślaną przez mury z kwadratowych kamieni, maleńkie okna. Kolumny i portale budynków bogato zdobione, najczęściej płaskorzeźbami, Z czasem częściej kościoły budowano w kształcie podłużnym niż centralnym. Np. Kościół św. Andrzeja w Krakowie. - masywność, - prostota form, - grube mury, - małe, wąskie okna, - wieże i przybudówki półokrągłe,. - półkoliste łuki, - sklepienia kolebkowe, Gotycki (XII do XV) charakteryzuje się stosowaniem żeber krzyżowych i ostrych łuków. Kościoły, zazwyczaj wielonawowe, posiadały wysokie mury strzeliste wieże, oraz bogato zdobione fasady. Konstrukcja miała symbolizować ideę harmonii Boga i stworzenia. Np. Zamek w Malborku. - lekkość - duże okna z witrażami - wysokie filary, wieloskrzydłowe ołtarze, - sklepienie łukowe, linie budowli skierowane do góry, Teatr Teatr w średniowieczu to głównie inscenizacje wydarzeń związanych z chrześcijaństwem np. związane z Męką Pańską (dramat liturgiczny, misterium): ostatnia wieczerza, złożenie do grobu. Dramaty były równierz pisane w celach dydaktycznych (moralitet). W takich dramatach pokazywano zmagania bohatera z pokusami życia doczesnego. Miały takie inscenizacje pokazać jak należy postępować w codziennym życiu. Często przekazywane były one przez alegorię. |