publicystyka, teatr, szkolnictwo

PUBLICYSTYKA, TEATR,
SZKOLNICTWO.

PUBLICYSTYKA

Pierwszy numer
"Monitora" ukazał się 21. III. 1765 roku. Od tego
czasu - 2 razy w tygodniu, do końca 1785 r. Fundatorem był
król Stanisław August Poniatowski, a redagowali go A. K.
Czartoryski, I. Krasicki, F. Bohomolec, A. Naruszewicz i wielu
innych. Poruszał on wiele istotnych spraw: formy - eseje,
felietony, powiastka moralistyczna i filozoficzna, portret,
reportaż, artykuł, list do redakcji i odpowiedź, diariusz.
Artykuły nie miały tytułów. 1765-1767 - inicjował dyskusje
na różne tematy: tolerancja religijna, szkolnictwo świeckie,
zamieszczano myśli i koncepcje filozofów. Rousseau (Francuz),
hasła z francuskiej encyklopedii. Było ukazywane:
bohater-szlachcic (przedstawiano sarmatów, przeciwstawiano im
portret szlachty nowożytnej); mieszczan, zacofanie Polski w
stosunku do innych krajów, - ukazywane za pomocą statystyk.
Poruszał wszelkie tematy związane z problematyką reform
Stanisławowskich. Tematyka bardzo różnorodna.

"Zabawy Przyjemne i
Pożyteczne" - w 1770 roku - nieoficjalny organ obiadów
czwartkowych. Podejmowały one próby kształtowania nowych form
poezji polskiej, będącej czynnikiem przejmowania walorów
rzymskich oraz francuskich, a także rodzinnych tradycji
renesansowych zaangażowanych w problemy kultury. Ujawniało się
w tłumaczeniu i adaptacji dzieł starożytnych. To pismo było
wyłącznie pismem literackim (poświęcone zagadnieniom
literackim, zamieszczano przekłady dzieł pisarzy starożytnych
- Wergiliusza, Horacego, przyswajano także współczesnych
pisarzy - Moliera, Rousseau'a , Woltera). Wielość stylów i
wielość kierunków dopuszczana była na łamach pisma, co
zwiastowało następną epokę. Uprawiano także gatunki
literackie: ody, sielanki, epigramaty, poematy, oprócz poezji
zamieszczano na łamach utwory prozaiczne, które nawiązywały
do wzorców Cycerońskich. Według założeń oświecenia
wypracowano nowe formy powieści biograficznej. "Zabawy
" ukazywały się przez siedem lat do 1777 r. Znaczniejsi,
bardziej znani i cenieni pisarze polscy zamieszczali swe
artykuły w "Zabawach ". Redaktorem był Jan
Albentrandi.

Gazeta Warszawska" -
informacyjno polityczna, ukazywała się pod redakcją Łuskina.
Wychodziła od 1774 r. Wrogo nastawiona do postępu. Przykład
gazety zachowawczej. "Pamiętnik historyczno -
polityczny" - Świtkowskiego. Założony w 1782 r. Był za
postępem. Pismo skierowane do węższego kręgu odbiorców.
Elitarne, popularno - naukowe, miesięcznik.

"Magazyn Warszawski"
1784 - 1785. Charakter moralno - literacki, tematyka literacka.
Popularyzacja Szekspira. Przyswajał jako pierwszy na polskim
gruncie twórczość aktorów niemieckich

TEATR

Inicjatorem, twórcą Teatru
Narodowego był Stanisław August Poniatowski. Teatr Narodowy -
reprezentacyjny teatr Polski, powstał w Warszawie w 1763 r.,
jako pierwszy teatr stały, zawodowy, publiczny, grający po
polsku. Został otwarty 19. XI. 1765 r. Z inicjatywy Stanisława
Augusta Poniatowskiego. W teatrze tym zaczęły występować trzy
zespoły: francuski, włoski i polski. Król zjednał do teatru
Franciszka Bohomolca, mającego już spore doświadczenie w
pisaniu komedii dla jezuickiej sceny szkolnej. Bohomolec zaczyna
tworzyć komedie, włączając się w realizację królewskiego
programu reform. Do znaczenia reprezentacyjnego wyniosła Teatr
tradycja oraz okoliczności, że mimo zatracenia właściwej
formy w okresie zaborów zawsze grał w języku polskim, a póki
mógł, starał się dobierać wartościowy repertuar, oraz
aktywnie reagował na wydarzenia polityczne kraju. Bohomolec
ośmieszał zabobony , przesądy i inne wady sarmackie, a także
powierzchowne uleganie wpływom i modom zagranicznym.
Staruszkiewicz i Figlecki - 2 typy negatywnych bohaterów w
komediach. Teatr Narodowy nazwany tak dla odróżnienia od
zaspołów cudzoziemskich występujących w Polsce przez cały
XVIII wiek. 1768-1774 miał przerwę w działalności. 1774-1778
grał w Pałacu Radziwiłłowskim. 1779 - 1833 w sali teatralnej
gmachu przy placu Krasińskich, kierowali nim wówczas Wojciech
Bogusławski (1783-1785 Ťť 1790-1794 Ťť 1799-1814), L.
Osiński (1814-1825). Z nazwiskiem W. Bogusławskiego, który w
wielkich, przełomowych dla Polski chwilach wystawiał
największe sztuki. Ur. 9. IV. 1757 r. zm. 23. VII. 1829 w
Warszawie. Aktor, reżyser, dyrektor teatru, dramatopisarz.
Zasługi jego dla teatru polskiego są ogromne. W okresie upadku
politycznego Polski walczył o ustalenie bytu Teatru Narodowego
na rozmaitych terenach państwa (szcz. Warszawa). Wychowywał
aktorów (dawał wzory artystyczne, zapewniał pracę). 1811 -
założył szkołę dramatyczną w Warszawie. Tłumacz librett i
sztuk włoskich m.in. Szekspira, Moliera. Najważniejsza opera
"Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale"). Teatr
Narodowy zawierał treści poznawcze (historię, obyczaje, życie
codzienne), czyli wychowywał społeczeństwo.

SZKOLNICTWO

Stanisław Konarski (1700-1773) -
prekursor szkolnictwa zreorganizował szkolnictwo pijarskie (był
pijarem). W 1740 r. założył Collegium Nobilium - szkoła dla
synów bogatych szlachciców, patriotyczne wychowanie w duchu
patriotycznych obowiązków. Główne reformy
Konarskiego:Wprowadził przedmioty ścisłe. Nacisk na przedmioty
przyrodnicze. Samodzielna analiza i rozumowy sposób przyswajania
wiedzy. Zastępowanie łaciny językiem polskim. Wprowadzenie
języków obcych. Wprowadzenie języka polskiego - język
pomocniczy. Kładł nacisk na wychowanie w duchu
odpowiedzialności obywatelskiej. Kładł nacisk na potrzebę
rozumienia w procesie nauczania.

KEN - Komisja Edukacji Narodowej

Kontynuowała reformy Konarskiego.
Reforma dotyczyła wszystkich poziomów nauczania. Stopnie
szkolnictwa: Szkoły Wyższe - Akademia Krakowska, Wileńska -
które nazwano szkołami głównymi. Podlegały im szkoły
wydziałowe (średnie wyższego typu) oraz podwydziałowe
(średnie niższego typu) i te z koleji pełniły nadzór nad
szkołami najniższego stopnia czyli parafialnymi.

Działalność KEN-u reformy :

Ograniczenie łaciny na rzecz
języka polskiego, co wywołało ogromną replikę kół
zachowawczych i natrafiło na opór starej kadry nauczycielskiej
popartej przez opinię szlachecką. Radykalnie zmieniony program
nauczania. Najważniejsze do tej pory były poetyka i retoryka,
wysunięte na na plan pierwszy. KEN przywiązywała wagę do
retoryki i logiki, starano się rozbudzić w uczniach
umiejętność logicznego myślenia. Poetyce przywrócono
analizę, interpretację tekstów (praca z tekstem) oraz rolę
lektury. Wprowadzono na dużą skalę zajęcia praktyczne (teoria
wprowadzana w praktyczne zajęcia). Chodziło o to, aby wiedza
była mniej abstrakcyjna (utwory antyczne zastępowano
rodzimymi). Tematy do ćwiczeń związane z życiem, czerpano z
literatury współczesnej. Do szkół średnich wprowadzono obok
łaciny nowożytne języki obce: niemiecki i francuski, uczono
też matematyki, fizyki, botaniki, historii, geografii, higieny,
zaś w szkołach parafialnych: ogrodnictwo i rolnictwo. Każdy
uczeń miał poznać, zrozumieć swoje przyszłe obowiązki
obywatelskie i nauczyć się żyć tak, aby "jemu było
dobrze i z nim było dobrze". Kładziono nacisk na
obywatelskie kształcenie młodzieży (świadomość
patriotyczna, obowiązki wobec państwa). Wykładano również
świecką etykę. KEN zalecał, aby w szkołach jednakowo
traktować dzieci różnych stanów. Udostępnienie szkół
parafialnych dzieciom chłopskim. Powołanie KEN uważano za
rozwiązanie pionierskie, za jeden ze sposobów ratowania
ojczyzny. Towarzystwo Ksiąg Elementarnych zajmowało się
opracowywaniem i wydawaniem podręczników szkolnych. Sekretarzem
został pedagog ks. Grzegorz Piramowicz (1735-1801, sprawował
funkcję kierowniczą. W ciągu kilkunastu lat Towarzystwo
wydało 27 typów podręczników do różnych przedmiotów
nauczania, niektóre z nich zyskały opinię najlepszych
podręczników szkolnych w ówczesnej Europie.

Zasługi KEN-u

Zapewniono dobry status społeczny
nauczycielowi. Pierwsza w Europie centralnej władza szkolna
zależna bezpośrednio od sejmu. Założono z inicjatywy króla w
1766 r. Szkołę Rycerską zw. Korpusem Kadetów, komendantem
był ks. Adam Kazimierz Czartoryski. Utrzymywano szkoły z
funduszów po zniesionym w 1773 r. zakonie jezuitów.
Przeprowadziła reformy Akademii Krakowskiej (Uniwersytetu
Jagiellońskiego) i Akademii Wileńskiej. Zorganizowała
państwowe, świeckie szkoły o nowym programie nauczania, w
którym łacina straciła uprzywilejowane miejsce na rzecz
języka ojczystego. Stworzyła szkoły parafialne i udostępniła
je dzieciom chłopskim. Przy pomocy Towarzystwa do Ksiąg
Elementarnych opracowała i wydała podręczniki
szkolne"Gramatyka języka polskiego" i "Elementarz
do szkół parafialnych" Wychowanie wielu tysięcy Polaków
na dobrych obywateli kraju. Uwolnienie oświaty spod wpływów
Kościoła. Inspiracja publicystyki (m.in. dyskusja w
czasopismach nad modelem człowieka oświeconego) i literatury
pięknej (np. powieści I. Krasickiego). KEN - 14. X. 1773 roku
sejm postanowił iż sprawami oświaty i wychowania zajmie się
specjalnie w tym celu powołana Komisja Edukacji Narodowej. Była
ona jakby pierwszym ministerstwem oświaty w Polsce, także
jednym z pierwszych w Europie. Prezesem KEN był I. Massalski, od
1776 r. M. J. Poniatowski, zaś najwybiniejszymi komisarzami: I.
Potocki, A. K. Czartoryski, A. Zamoyski, H. Kołłątaj. KEN
podlegało całe szkolnictwo polskie od Akademii Krakowskiej do
szkół parafialnych.